Депресијата воопшто како состојба може да се нарече дека е ‘болест на 21 век’ бидејќи зема се поголем замав и се повеќе млади личности се борат со различни степени на депресија која често не е изолирана како самостојна состојба туку е придружена и со симптоми на анксиозност.

Пандемијата на КОВИД-19 предизвика многу силни ефекти врз менталното здравје кај луѓето на глобално ниво. Во првата година од пандемијата, статистиките според Светската здравствена организација покажуваат дека преваленцата на анксиозноста и депресијата се зголемени за 25%. Од почетокот на пандемијата па до сега пријавени се психопатолошки последици за време на акутната инфекција со вирусот, но и во постковид периодот кај пациентите. Во акутните фази на инфекцијата најчести психолошки потешкотии кои се забележани се конфузија, делириум, депресија, анксиозност и пореметувања во спиењето. Во периодот по прележување на SARS-CoV-2, долгорочните невропсихијатриски последици се главни симтоми на пост-акутниот КОВИД 19 синдром. Клинички значајна депресивна психопатологија била пријавена кај 30-40% пациенти дури и по една година од прележување на инфекцијата.

И преегзистирачката депресија и депресивните симптоми поврзани со КОВИД-19 инфекцијата делувале врз исходот од самата SARS-CoV-2 инфекција, и биле поврзани со хоспитализација, престој во интензивна нега и морталитет.

Кои се главните знаци и симптоми на постковид депресијата?

Досегашните истражувања покажале дека преку 50% од пациентите инфицирани со SARS-CoV-2 вирусот покажале одредени симптоми на депресија, а една четвртина од нив се сметаат за клинички сигнификантни. 

Со користење на прашалници за самоевалуација се дојдени до следните резултати, меѓу кои се наведени најчестите симптоми и знаци на депресија кај постковид пациентите.

• Чувство на тага, беспомошност, празнина
• Социјална и емоционална изолација
• Губење на интересирањето и на задоволството за активности за кои претходно биле заинтересирани
• Намалување на вниманието и концентрацијата
• Намалување на самодовербата
• Чувство на беспомошност
• Песимистичен поглед кон иднината/ не гледаат поента во оздравувањето
• Преголем страв од повторно инфицирање со КОВИД 19 или обратно, воопшто не се штити од вирусот заради тоа што ‘нема поента’.
• Пореметување на сонот
• Преголем внес на храна или обратно, многу мал внес на храна.

Како се третира постковид депресијата?

Третманот на постковид депресијата се состои од медикаментозен третман, но неретко е потребна и дополнителна психолошка поддршка.

Што можеш ти да направиш доколку се справуваш со постковид депресија?

Без разлика дали  е дијагностицирана постковид депресијата или не, потребно е да се превземаат одредени активности кои ќе помогнат во подобрување на менталната состојба на личноста.

Еве неколку совети и препораки што би можеле да преземете:

1. Одржувајте социјални контакти- една од причините за депресивната состојба е и изолацијата дома, па затоа излегувајте почесто со пријателите.

2. Креирајте нови рутини- на пример станувајте и легнувајте во исто време, чутајте книга, јадете посвежа храна.

3. Одржувајте физичка активност- многу истражувања покажале дека физичката активност позитивно влијае врз подобрување на психичката состојба. Пандемијата на КОВИД 19 може да ја опишеме како ‘совршена бура’ на стресори и ризик фактори кои придонесуваат за развој на депресија кај општата популација. Па затоа, доколку препознаете некои од симтомите и знаците кај вас или некој ваш близок, немојте да се двоумите да побарате стручна помош од психијатар и/или психолог.

Зимата со себе го носи и ризикот од респираторни инфекции особено горнореспираторните инфекции кои ги заќаат носот, синусите и грлото.

Респираторните инфекции се водечки инфекции во светот во зимниот период. Ладниот и загаден воздух се едни од најчестите причини за појава на респираторни инфекции.

Кога се во прашање респираторни инфекции, во зависност од органите кои се засегнати односно дали се работи за горнореспираторен тракт или долно респираторен тракт инфекциите ги делиме на горно и долно респираторни инфекции.

Денес фокусот ќе го ставиме на горнореспираторни инфекции поради нивната честота и нешто со кое секој човек барем еднаш во текот на зимните месеци од годината се соочува со нив.

Што се горнореспираторни инфекции?

• Горнореспираторни инфекции се инфекции кои како што веќе напоменавме го зафаќаат горниотреспираторен систем односно носот, синусите и грлото.

Така што водејќи се по ова најчести горнореспираторни инфекции се:

• Назофарингитис или настинка
• Епиглотитис
• Синузитис
• Ларингитис
• Фарингитис
• тонзилитис

Горнореспираторните инфекции се најчесто причинети од вируси или бактерии кои по аерокапков пат стигнуваат до човекот, односно при ракување или комуникација со лице кое е страда од горнореспираторна инфекција аеросолите кои циркулираат во воздухот, се трансферираат до нашите дишни органи и така настанува процесот на контаминација со вирусот или бактеријата.

Имунокомпромитираните пациенти и децата во помала возраст се со поголем ризик од развој на горнореспираторни инфекции во случај на контакт со вирусот или бактеријата кои ги причинуваат истите.

Најчести патогени кои причинуваат горнореспираторни инфекции се: Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae и Moraxella catarrhalis, додека водечка причина за тонзилитис и фарингитис е Streptococcus pyogenes.

Овие инфекции се лесно препознатливи за медицинскиот персонал и воглавно поставувањето на дијагнозата за истите се заснова на физикален преглед и лабараториски анализи.

Доколку лекарот се сомнева за прогресија на болеста и зафаќање на долнореспираторните органи се препорачува рендген на бели дробови и микробиолошки анализи на брис од нос,грло и спутум.

Клинички овие инфекции се манифестираат со:

• кашлица,
• треска
• зарипнат глас,
• малаксаност и општа слабост,
• зацрвенети очи,
• секрет од нос ,
• болно грло
•  наголемени локални лимфни нодули.

Симптомите на горнореспираторните инфекции воглавно се повлекуваат за една до две недели.

Третманот кај горнореспираторните инфекции се состои од нестероидни антиинфламаторни лекови, одмор и поголем внес на течности, електролити и витамини. Доколку се работи за бактериска инфекција на носот или грлото се препорачуваат пеницилински антибиотски препарати.

За да се спречи појавата на горнореспираторни инфекции најбитна е превенцијата.

Пијте повеќе течности, спијте доволно, избегнувајте контакт со заболени лица, одржувајте хигиена на раце и внесувајте повеќе свежо овошје и зеленчук.

Во случај на влошување на симптомите обратете се до вашиот лекар за понатамошна евалуација и третман на вашата состојба.

Грипот и настинката се две различни болести. Настинката е релативно безопасна и проаѓа сама од себе во рок од неколку дена, иако некогаш може да дојде до компликации. Грипот исто така може да предизвика компликации, како што се воспаление на белите дробови, па дури и смрт. За разлика од грипот, симптомите на настинка повеќе се последица на имуната реакција на инфекцијата, отколку оштетувања на ткивата предизвикани од самиот вирус. Меѓутоа, симптомите на настинка и грип, често се преклопуваат и затоа е многу важно да се согледа разликата меѓу нив, со тоа и детално да се пратат нивните симптоми, се со цел полесно да се постави дијагноза. Иако се неспецифични, најчести симптоми на грипот се покачена телесна температура и кашлица, (барем кај лицата помлади од 60 години), додека кај настинката кашлицата е поумерена (блага) дури и отсутна во 50% од случаевите), температурата е поретко изразена, додека воглавно доминираат симптоми поврзани со слузницата на горните дишни патишта, носот и грлото.

СИМПТОМ	НАСТИНКА	ГРИП
Температура	Ретко кај возрасни лица – обично благо покачена, често кај мали деца и постари лица, како и лица со нарушено здравје	Секогаш висока (повисока од 39°C во траење од најмалце 3-4 дена)
Затнат нос	Вообичаено	Понекогаш
Течење од нос	Вообичаено	Ретко
Кивање	Вообичаено	Понекогаш
Болка во грло	Вообичаена	Понекогаш
Кашлица	Блага до умерена сува кашлица (без искашлување на секрет)	Вообичаена, сува кашлица која најчесто преминува во продуктивна
Главоболка	Понекогаш	Вообичаена, долготрајна
Болка во мускули и коски	Понекогаш, умерени ( благи)	Вообичаени,често јаки

СИМПТОМ	НАСТИНКА	ГРИП
Замор и општа слабост	Многу умерени (благи)	Изразени, може да траат и 2 до 3 недели
Изразена исцрпеност	Никогаш	На почетокот и во текот на болеста

Обичната настинка, позната и   како назофарингитис или ринофарингитис е заразна болест која лесно се шири на горниот респираторен систем, што се одразува главно во носот. Симптомите вклучувааат кашлица, болно грло, растечен нос (ринореја) и треска. Симптомите обично се губат за седум до десет дена. Некои симптоми сепак може да траат и до три седмици. Над двесте вируси можат да предизвикаат настинка. Риновирусите се најчест причинител.

Симптомите се должат на одговорот на имунолошкиот систем на инфекцијата, а не на оштетувањето на ткивото од самите вируси. Миењето раце е главен метод за спречување на инфекции. За настинката нема лек, но може да се лекуваат симптомите. Таа е најчестата заразна болест кај луѓето. Просечен возрасен човек годишно заболува два до трипати од настинка. Просечно дете од настинка заболува помеѓу шест и дванаесет пати во годината.

Знаци и симптоми Најчестите симптоми на настинка се кашлица, течење на носот, затнување на носот и болки во грлото. Дополнителни симптоми може да се и болка во мускулите (мијалгија), чувство на умор, главоболка и губење на апетитот. Треската е невообичаен симптом кај возрасните, но често се јавува кај бебињата и кај помалите деца. Кашлицата предизвикана од настинка обично е поблага за разлика од кашлицата што ја предизвикува грипот (инфлуенца). Кашлицата и треската покажуваат голема веројатност за грип (инфлуенца) кај возрасните. Настинката обично започнува со чувство на умор, кивање и главоболка. Дополнителни симптоми како растечен нос и кашлица се јавуваат во следните два-три дена. Обично симптомите најмногу се влошуваат два или три дена откако почнала инфекцијата. Вообичаено, се губат за седум до десет дена, но можат да траат и до три седмици.

Пренесување Вирусот на настинката обично се пренесува со вдишување или голтање на капки во воздухот што го содржат вирусот. Или со контакт на заразена носна слуз или со контаминирани предмети. Вирусите можат да преживеат подолг временски период во околината. Пренесувањето е често во градинките и во училиштата поради блискиот меѓусебен контакт на многу деца со послаб имунитет и, често, поради слаба хигиена. Овие

инфекции често се пренесуваат и дома, на другите членови на семејството. Настинката предизвикана од риновирусот најчесто е заразна во првите три дена од појавувањето на симптомите.

Лекување на настинка Моментално не постои антивирусен лек кој би можел да ја излечи настинката или да го скрати нејзиното траење. Не постои ни лек кој моментално ги отстранува симптомите на настинка и грип. Сепак, постојат голем број на лекови и

третмани кои помагаат да се намалат симптомите на настинка и грип (симптоматска терапија):

• повеќе компонентни комбинирани лекови (воглавно наменети за лекување на повеќе симптоми наеднаш), на пр. Rhinostop
• деконгестиви (против затнат нос),
• антитусици (против сува кашлица) и секретолитици/експекторанси (ја поттикнуваат продуктивната кашлица и го олеснуваат искашлувањето)
• антихистаминици (против зголемена секреција на секрет од нос, против кашлица)
• аналгетици и антипиретици (ги намалуваат болките и ја снижуваат покачената телесна температура) на пр. Paracetamol
• перорални антисептици (против болка во грло)
• одмор
• зголемен внес на течности
• избегнување на конзумирање на алкохол и пушење

Грип

Кај просечните пациенти симптомите на грипот го постигнуваат својот максимум на

изразеност во третиот ден. Високата температура и болките, обично траат од три до пет дена, но кашлицата, чувството на замор може да потраат значително подолго и до

неколку седмици. Грипот може да предизвика и појава на мачнина, болка во стомак, повраќање и пролив, овие симптоми се многу ретко изразени кај возрасни, но може почесто да се појават кај деца, особено оние кои боледуваат од грип предизвикан од вирусот на типот Б.

Околу 30% од пациентите кои боледуваат од грип, немаат симптоми. Од друга страна грипот може директно да предизвика вирусно воспаление на белите дробови пропратено со отежнато дишење. Доколку се смета дека пациентот почнува да оздравува, а при тоа покачената телесна температура повторно се јавува, тоа претставува знак дека можеби станува збор за секундарно бактериско воспаление на белите дробови.

Лекување на грип

Докторот може да одреди специфичен начин на третман на грипот, врз основа на:

• возраста на пациентот, неговата здравствена состојба и неговата медицинска историја
• типот и прошиеноста на грипот како и тежината на симптомите
• очекуваниот тек на болеста

Целта и лечењето на грипот е да се спречи или да се ублажи развојот на тешки симптоми. Третманот може да содржи:

• повеќекомпонентни комбинирани препарати (главно наменети за лечење на повеќе симптоми наеднаш), на пр. Rhinostop
  • деконгестиви (против затнат нос),
  • антитусици (против сува кашлица) и секретолитици/експекторанси (поттикнуваат продуктивна кашлица и го олеснуваат искашлувањето
  • антихистаминици ( против зголемена секреција од нос, против кашлица)
  • аналгетици и антипиретици (намалуваат болка и ја намалуваат покачената телесна температура), на пр. Paracetamol
  • перорални антисептици (против болка во грло)
• одмарање
• зголемен внес на течности
• избегнување на конзумација на алкохол и пушење

• антивиротици (лекови кои делуваат против вируси), кои понекогаш може малку да го скратат траењето на болеста, но не може да ја излекуваат.

Пред почнување на сезоната на грип, примањето на вакцина против грип може да ги намали шансите да се заразите. Сепак, ефективноста на вакцината против грип зависи од голем број различни фактори, вклучително и вашата возраст, општото здравје, времето кога ќе ја примите вакцината и колку добро е прилагодена на доминантните видови на грип за тековната сезона. Сепак, антибиотиците не се соодветен третман за грип бидејќи се дизајнирани за лекување на бактериски инфекции и немаат ефект врз вирусни инфекции.

Може да изберете да користите лекови без рецепт за менаџирање на симптомите на грип. Лековите без рецепт можат да ви помогнат во намалување на треската, температурата, болките и конгестијата, тие директно не влијаат на текот на инфекцијата со вирусот на грип и не го намалуваат ризикот за пренесување на инфекцијата на други лица. Доколку имате ризик од компликации поврзани со грип веднаш да се консултирате со вашиот лекар.

Исто така, постојат антивирусни третмански опции кои имаат за цел менаџирање на инфекцијата со грип. Антивирусните лекови против грип, за кои се покажало дека не само што го скратуваат времетраењето на симптомите на грип, исто така можат да го намалат и ризикот од тешко заболување имаат најголема придобивка ако се земат веднаш по појавата на првите симптоми.

Според сите досегашни сознанија од различни објавени студии, истражувања, статистики, како за примарната акутна КОВИД инфекција, така и за секундарните манифестации кои се водат како компликации нa инфекцијата, неминовно се доаѓа до заклучок дека SARS-CoV-2 инфекцијата e подеднакво опасна за сите органски системи, а не само за респираторните органи, кои беа во преден план на почетокот на пандемијата. Со стивнувањето на огнот кој го предизвика наглиот почеток на светската пандемија, така вниманието се префрла на КОВИД-19 како системска болест која е мултидимензионална и последиците од истата ќе го прогонуваат човекот.
Процентуалната застапеност на системските, вон-пулмонални промени при SARS-CoV-2 инфекција е во значителен пораст со секој одминат ден, а нивната сериозност е далеку од занемарувачка и кон нив треба да се постапи со висока претпазливост поради многу високата заразност на самиот причинител, и да се третираат и следат внимателно поради ризикот да резултираат со трајни последици кон здравјето на пациентот, како и опасноста по живот која доаѓа со нив.

Клиничката презентација на KOВИД-19 многу варира, често со респираторни компликации како главна карактеристика. SARS-CoV-2 е карактеристичен по тоа што голем број пациенти развиваат долгорочни компликации на вирусот. Надвор од првичните извештаи за пациентите кои се чувствуваат „уморни“ со месеци по првичната инфекција, долготрајниот КОВИД-19 се манифестира со широк спектар на компликации и последици од симптоми што може да се појават. Претходни студии покажале голем број на потенцијални доцни компликации можни по инфекција со КОВИД-19; тие вклучуваат фиброза на белите дробови, венски тромбоемболизам (ВТЕ), артериски тромбози, срцева тромбоза и воспаление, мозочен удар, дерматолошки компликации и целокупни дисфункции на расположението. Иако опсегот на овие долгорочни компликации е широк, специфичните атрибути на пациентите се покажаа како предвидливи за тоа кои симптоми ќе ги развијат и колку долго.

Во продолжение презентираме неколку клучни компликации кои можат да се појават, вклучувајќи кардиоваскуларни, хематолошки, пулмонални, дерматолошки, офталмолошки и други повреди.

Респираторни компликации пост прележан КОВИД-19
Иако SARS-CoV-2 може да има широки влијанија низ телото, КОВИД-19 останува претежно респираторно заболување. Има многу одложени белодробни компликации опишани по инфекцијата СОВИД-19. Тие вклучуваат, но не се ограничени на, диспнеа, зависност од вентилатор, зависност од кислород, абнормалности на пулмоналниот функционален тест (ПФТ) и фиброзно белодробно заболување. Најчестиот белодробен симптом пријавен по КОВИД-19 е диспнеа, која опстојува кај 20%-50% од пациентите ~два месеци по почетокот на симптомите. Покрај субјективните симптоми, инфекцијата со SARS-CoV-2 може да резултира со долгорочни објективни промени во пулмоналната физиологија.

Кардиолошки компликации
Срцевите симптоми се честа поплака по излегувањето од болница по прележан КОВИД-19. Повеќе студии тврдат дека болка во градите се јавува кај 15-21% од пациентите 60 дена по излегувањето од болница. Палпитациите исто така се опишани како чест симптом при 60-дневно следење кај дури 10% од пациентите. Надвор од субјективните срцеви симптоми опишани како дел од долгорочните последици од инфекцијата со SARS-CoV-2, има и неколку мерливи забележани исходи. Се следи зголемена инциденца на синдром на постурална тахикардија (POTS) по инфекцијата со SARS-CoV-2, со приближно исти вредности за точната преваленца кај повеќе публикации. Некои од долгорочните кардиоваскуларни ефекти на КОВИД-19 се забележани како последица на акутна инфекција. Во голема студија на млади, здрави, конкурентни спортисти-студенти, миокардитисот е идентификуван кај дури 2,3% од учесниците, при што повеќето од нив биле со субклинички миокардитис, откриен со срцева магнетна резонанца. Клиничката важност на овој наод е особено голема знаејќи дека слични студии за други респираторни заболувања не се пријавени, но се чини дека сугерира дека срцевите ефекти од инфекцијата со SARS-CoV-2 може да бидат со продолжено времетраење. Подеднакво важни се и публикациите кои покажуваат дека акутната фаза на КОВИД-19 е поврзана со високи стапки на абнормални наоди на ехокардиографија. Иако податоците за ехокардиографските наоди не се базирани на долгорочно следење, компликациите забележани во акутната состојба мора да се земат во предвид при долготрајната нега на овие пациенти.
Секој пациент со позната кардиоваскуларна компликација на акутната инфекција и оние кои продолжуваат да развиваат кардиоваскуларни тегоби во доцната фаза, неколку недели до месеци по акутната инфекција, на болеста треба да бидат упатени за евалуација од страна на супспецијалист по кардиологија. Евалуацијата на пациентот треба да вклучува сеопфатна проценка со анамнеза и физички преглед и ЕКГ, со внимателно следење на срцеви биомаркери и кардиоваскуларна слика како што налага секое клиничко сценарио.

Хематолошки промени/компликации
Акутниот КОВИД-19 е поврзан со зголемен ризик од тромботични настани, особено кај критично болни пациенти. Етиологијата на оваа коагулопатија е мултифакторна, вклучувајќи микроваскуларна дисфункција и зголемена експресија на ткивните фактори како одговор на воспалителни цитокини, како и ефектите на хипоксија врз регулацијата на факторите на транскрипција индуцирани од хипоксија. Според податоци добиени од студии спроведени во повеќе земји на различни континенти, се следи висока стапка на живото-загрозувачки тромботични компликации, како кај пациенти третирани на оддел за интензивно лекување, така и кај пациенти кои имале полесна клиничка презентација на КОВИД-19. Исто така, пациенти со постоечки хематолошки пореметувања се соочиле со посериозни компликации пост КОВИД-19 инфекција и покрај примање на терапија која била ефективна пред контактот со SARS-Cov-2.

Дерматолошки промени/компликации
Од пријавените кожни манифестации на инфекција со КОВИД-19, колективен заклучок е дека се следи широка палета на кожени промени документирана кај пост-КОВИД пациенти. Макулопапуларна егзантема (морбилиформна) се евидентира како најчеста кожна манифестација на КОВИД-19, проследена со папулозен осип, уртикарија и болни црвени акрални виолетови папули, при што една четвртина од овие манифестации се во рацете и стапалата. Подеднакво важно е да се напомене дека голем број на студии го споменуваат и губитокот на коса како честа појава по еден до шест месеци пост прележан КОВИД-19, промени кои сепак се покажале како реверзибилни со примена на соодветен третман.
Иако точните механизми за многу од овие симптоми се непознати и веројатно се должат на истите механизми одговорни за други одложени симптоми на КOВИД-19.

Офталмолошки последици пост-КОВИД-19
Студии кои го имаа својот фокус на офталмолошките манифестации во склоп на КОВИД-19 инфекција докажаа дека очните промени се релативно чести симптоми, било во склоп на мултисимптиматска клиничка презентација или пак КОВИД конјуктивит се пројавува како единстена промена при инфекција со SARS-CoV-2. Треба да се потенцира дека ваквите окуларни манифестации на КОВИД инфекции се застапени кај медицинските работници поради изложеноста на очите како единствена влезна врата за вирусот, имајќи во предвид дека носот и устата се заштитени со носењето на маска.
Промените кои се забележани по прележана КОВИД инфекција, попрецивно во првите 12 недели по потвреден контакт со вирусот, состојба која е означена како долг КОВИД, ги вклучуваат фоликуларен конјуктивитис, субконјуктивални хеморагии, црвенило и суви очи.

Рана претставува надворешен или внатрешен прекин на телесното ткиво, односно губење на континуитетот на кожниот епител, со или без губење на основното сврзно ткиво (т.е мускули, нерви,коски).  Описот на раната може да биде претставен на повеќе начини: по методот на нејзиното настанување, според нејзината природа (потекло), анатомската локација, според патолошките симптоми, односно поради појавата на доминантните ткива во самата рана.

Сите дефиниции служат како критична цел во проценката и соодветното менаџирање на раната, се до разрешување на симптомите или целосно заздравување, што е главна цел на медицинско-хируршкиот пристап. Заздравување на рана означува обнова на оштетеното ткиво со формирање на сврзно ткиво и повторно растење на епителот.

1. Според методот на настанување, постојат 4 основни типови на рани:

     ● Абразија = рана која настанува по контакт на кожата со груба или тврда површина, не е длабока, раскинот на ткивото може да биде со или без крварење. Може да настане по пад, како гребаница или по удар со предмет. Најчесто се третира со антисептичен/антибактериски пристап.

     ● Лацерација = рана која настанува со подлабок рез или кинење на кожата, најчесто придружена со крварење кое може да биде брзо и екстензивно. Настанува по несреќи со остри предмети, машини или алати. Најчесто се третира со антисептичен/антибактериски и хируршки пристап.

     ● Пункција = рана која настанала како резултат на прободување на кожата со шилест предмет. Настанува најчесто со убод од игли, шајки и други остри сечила. Овој тип на рана може, но и не мора да биде придружен со крварење, но обично се работи за длабок тип на рана, со која се оштетуваат и внатрешните ткива. Најчесто се третира хируршки, понекогаш се прима и вакцина против Тетанус како дополнителна заштитна мерка.

     ● Авулзија = рана која настанува со делумно или целосно кинење на кожата со ошттување на околните ткива. Овој тип на рана најчесто настанува како резултат на несреќи, експлозии, истрели од огнено оружје. Раната е придружена со обилно и брзо крварење. Овој тип на рана се третира хируршки, обично подолг временски период.

Кога да посетите доктор?

• кога раната е подлабока од 2-3см

• кога раната крвари повеќе од 20 минути

• кога крварењето од раната не престанува по директен притисок врз истата

• кога крварењето од раната настапило после повреда од сериозно потекло.

2.Според природата на настанување, раните се класифицираат како акутни и хронични.

     ● Акутна рана се дефинира како повреда на кожа по пат на инцизија или траума и заздравува уредно и навремено. Во акутни рани спаѓаат сите типови и подвидови на гореспоменатите рани и повреди (механички, хируршки, изгореници итн.) кои по одреден временски период од нивното третирање, спонтано заздравуваат.

    ● Хронична рана се дефинира како повреда на кожа која не успева да помине низ нормалните фази на зараснување на раната на уреден и навремен начин. Овие рани се јавуваат како резултат на недостаток на нормални клетки, кои често се дисфункционални поради патолошкото однесување на кожното ткиво. Ваквите рани потешко зараснуваат и нивното третирање трае долг временски период и нивниот третман скоро секогаш е хируршки. Хроничните рани понатаму може да се класифицираат како васкуларни улцери (венски и артериски), дијабетски улцери, компресивни улцери, декубитални улцери и гангренозни улцери.

   ◊ Васкуларни улцери се рани на кожата кои натануваат како резултат на проблеми со крвната циркулација. Најчест тип на васкуларен улцер е венскиот улцер, кој настанува како резултат на нарушување на нормалната морфологија на вените, особено во подколениците. Најчесто настануваат како последица од варикозни вени или  инфламација на површинскиот и длабокиот венски систем. Се третираат најчесто со антисптични и топикални медикаменти во рана фаза на настанување.

   ◊ Дијабетските улцери (попознато како дијабетско стапало) се рани кои настануваат како директна последица кај пациентите со дијабет.  Овие рани се јавуваат како резултат на распаѓање на кожата и ткивата на стапалата и глуждовите. Главните симптоми се оток, болки, црвенило и печење. Ова е доста сериозна рана која мора навремено хируршки да се третира, бидејќи е подложна на чести инфекции и инфламации, која може да доведе до целосно отстранување на стапалото.

   ◊ Декубиталните улцери се рани кои настануваат како резултат на постојан притисок или триење на област од телото, кое доведува до оштетување на кожата. Најчесто настануваат на лакти, коленици, глуждови, лумбален дел на рбет т.е делови од телото кои подолго време се неподвижни. Се третираат медикаментозно или хируршки поради зголемен ризик од инфекции.

   ◊ Гангренозни улцери се рани кои настануваат како последица на нарушување на крвните садови и ткивото, кои се веќе инфицирани со бактериски / габичен / паразитарен причинител. Може да настапат после трауматска повреда, првична инфекција на околното ткиво или да се јават како резултат на хронично заболување. Ваквите рани се сериозна закана за здравјето на пациентите и освен хируршки, мора да се третираат и со соодветни антибиотици / антифунгални / антипаразитарни лекови.

Кога да посетите доктор?

• кога раната е придружена со силна болка

• кога раната крвари, гнои или мириса непријатно

• кога после дадената терапија на одредена рана нема подобрување

• кога има нагла промена во колорација (боја) на рана

3. Според анатомската локација, раните можат да настанат насекаде на телото. При тоа треба да се разликува рана која настанала на или околу витален орган, за да се избегне понатамошно оштетување на кожата. При секое подлабоко нарушување на континуитетот на кожата, соодветно е да се побара медицинска нега.

4. Патолошко настанатите рани се должат на резултат на оштетување на кожа, каде клетките се изложени на промени на молекуларно ниво (јонизирачки, ултравиолетови зрачења, канцерогени промени итн.). Пристапот и третманот кон ваквиот тип на рани зависи од локализацијата, видот на оштетувањето и општата состојба на пациентите. Примарно, ваквите рани бараат сериозен третман на терциерно здравствено ниво.

Здравата кожа е есенциелна за нормално функционирање на човековиот систем. Кожата е најголемиот орган на телото, кој секојдневно не штити од несаканите надворешни влијанија. Виталноста и заштитата на кожата е особено важна во спротивставување на процесот на стареење и избегнување на веројатна болест.

ХИВ е вирус кој предизвикува хумана имунодефициенција. Присуството на ХИВ вирусот во човечкиот организам доведува до уништување на одбрамбената способност (имунитетот), поради што организмот станува неспособен да се брани од различни болести и инфекции.

ПАТОФИЗИОЛОГИЈА

Инфекција со вирусот на хуман имунодефицит настанува како резултат на инфекција од два сродни ретровируси (ХИВ-1 и ХИВ-2) кои ги напаѓаат CD4+ Т-лимфоцитите и предизвикуваат нивна некроза. Како резултат на тоа, доаѓа до опаѓање на имунитетот, што предизивикува зголемена склоност кон опортунистички инфекции со бактерии, вируси и габи. Ризикот од развивање на болеста, како и клиничките манифестации зависи од бројот на CD4+ Т-лимфоцити во крвта. При многу низок број на овие клетки, се развива СИДА (SIDA=Syndrome d’immunodeficience acquise)  што всушност претставува клиничка енцефалопатијата која настанува како резултат на тропизам на ХИВ вирусот кон нервните клетки, а се случува при исклучително низок број на CD4+ Т-лимфоцити.

Најчести симптоми се губење на телесна тежина, потење, замор и малаксалост, модринки по тело, исип, отечени лимфни жлезди, грозница. Често се манифестира и со појава на инфекции на белите дробови, појава на туберкулоза или малигни заболувања.

Како се пренесува ХИВ вирусот?

• Преку крв и крвни продукти заразени со вирусот
• Користење на претходно употребени игли, шприцеви и др. прибор за инјектирање на дрога или лекови, или употреба на нестерилни медицински инструменти
•  Трансфузија на крв или крвни продукти
•  Употреба на нестерилни инструменти за тетоважа и пирсинг на телото
•  Користење на туѓ прибор за лична хигиена (четка за заби, брич, чепкалки или конец за заби)
•  Медицинска интервенција без соодветна заштита (ракавици, очила)
•  Сексуален контакт без заштита (кондом), анален сексуален однос, вагинален сексуален однос и орален сексуален однос.
• Пренесување на болеста од ХИВ позитивна мајка на дете за време на бременоста, породувањето и во текот на доењето.
• Со ХИВ може да се инфицира секој – без разлика на пол, возраст, сексуална ориентација, национална, верска припадност, ниво на образование и др.!!!

ХИВ не може да се пренесе: со гушкање, ракување, бакнување (ако заразениот нема ранички во устата), кашлање и кивање; со користење на јавни говорници, јавни тоалети, базени; со дружење, спортување и работење со ХИВ инфицирано лице; преку облека, храна подготвена од ХИВ инфицирано лице; преку комарци и други инсекти.

Една од најтешките форми на вирусот која го напаѓа мозокот – ХИВ ЕНЦЕФАЛИТИС.

ХИВ ЕНЦЕФАЛИТИС

Претставува болест која се манифестира со оштетување на централниот нервен систем. Тоа е синдром кој се манифестира со дегенерација, пропаѓање на меморијата и когнитивните способности, промени во однесувањето и губење на моторни способности. Обично се случува во крајните стадиуми на СИДА, кога имаме изразен дефицит на имуитетот. Нервните клетки инфицирани со ХИВ лачат невротоксини кои предизвикуваат некроза на соседните клетки и активација на макрофаги и глија клетки. Пациентите најчесто имаат промени во однесувањето, како апатија, летаргија, дизартрија, атаксија, губење на фини моторни движења. Може да настане и ХИВ-деменција, каде пациентите имаат изразено губење на помнењето.

MЕРКИ ЗА ЗАШТИТА

1. Користење на заштита при сексуални односи ( само кондом штити од сексуално-преносливи болести).
2. Ограничување на бројот на партнери.
3. Употреба на игли за еднократна употреба и безбедна апликација на инјекции.
4. Дезинфекција и миење на рацете пред и по интервенција.
5. Употреба на лични заштитни средства ( ракавици, маски, заштитни мантили)
6. Правилно ракување со контаминирани остри предмети, дезинфекција и стерилизизација и правилна диспозиција на медицински отпад во соодветни контејнери.

ЗАКЛУЧОК

Сеуште живееме во општество каде постојат големи предрасуди и не информираност за начини на пренесување на вирусот. Со чести едукации и со соодветно здравствено воспитување сметам дека може да се подигне свеста на луѓето и помладата популација. Само на тој начин, луѓето кои што се заболени ќе се чувствуваат не дискриминирано, сакано и поддржано. Но, да не ја заборавиме превенцијата која е најзначајна кај инфекцијата со ХИВ вирусот и ефикасните мерки на јавното здравство, во комбинација со антиретровирусната терапија треба да бидат стожери на борбата против СИДА- та.

Д-р Елеонора Лазарова

Доктор на медицина

Специјализант по неврологија

Октомври – месец посветен на борба против ракот на дојката

На глобално ниво, ракот на дојка претставува најчест малигнитет кој што се јавува кај жените. Следствено на тоа е и најчеста причина за смрт кај жените. Податоците укажуваат на тоа дека секоја осма жена во текот на својот живот ќе се соочи со ова заболување, а за позитивен исход од болеста најважно е рана детекција и навремен третман. За рано откривање на ракот на дојката од круцијално значење е самопреглед како и спроведување  на скрининг кај  највулнерабилната популација.

          Иако може да се јави во било која возрасна група, сепак најчесто се јавува кај жени над 50 годишна возраст. Од вкупната бројка на заболени 75% се јавуваат кај жени над 50, а преостанатиот процент се јавува кај жени над 65 годишна возраст. Кај женската популација во Македонија ракот на дојката најчесто се јавува во возрасна група од 45-49 години и 55 до 59 години. 

          Во месец октомври, којшто е посветен на свесноста за ракот на дојката потсетуваме зошто самопрегледот на дојките, познавањето на симптомите кои укажуваат на рак на дојка како и превентивните прегледи значат живот. Податоците кажуваат дека повеќе од 90% од пациентите на кои им е дијагностициран рак на дојката можат да се излекуваат и да имаат квалитетен живот ако им се постави дијагноза во раната фаза. 

          Еден од најчестите симптоми на ракот на дојките е појава на грутка во ткивото на дојките, па секоја таква промена е битно да биде навремено дополнително иследена. Но постојат и други симптоми кои со чести самопрегледи би можело да се детектираат а упатуваат на можна малигна промена на градите:

1. Оток или осетливост на градата, знак кој многу често знае да биде игнориран од страна на жените поради честото поврзување на промената со предменструалниот синдром
2. Промена во текстурата на кожата- црвеникава површина со испакнатини, слични на кора од портокал
3. Исцедок од брадавиците- зеленикав, жолтеникав или крвав
4. Црвени дамки или модринки се знаци на воспалителен рак на дојката
5. Промени во изгледот на брадавицата било во формата, големината или бојата (освен ако не се работи за бременост) се знаци за малигнитет на дојката 
6. Промена на големината или обликот на градите, а промената не е поврзана со промена на телесната тежина, бременост или предменструален синдром
7. Темните дамки или невообичаените пеги на кожата може да бидат знак за ретка и поагресивна форма на рак на дојка, наречен воспалителен рак на дојка.

          Познавањето на знаците и симптомите кои упатуваат на малигна промена на дојките е битно при самопрегледот на дојките, тоа дава можност за навремено нивно препознавање и соодветно реагирање. Како се прави самопреглед на дојките?

Чекор 1: Застанете пред огледало со рацете на колковите, на овој начин можете да ги видите двете дојки и било какви промени во однос на големината, формата, контурите.

Чекор 2: Кренете ги рацете над вашата глава, гледајте дали градите се движат на ист начин и нотирајте било какви промени во однос на големината, формата, контурите, бојата на кожата

Чекор 3: Спуштете ги рацете и прегледајте ги брадавиците на двете дојки и барајте промени на кожата, исцедок, вовлекување на брадавиците

Чекор 4: Легнете на грб, со перница под вашата глава, едната рака кренете ја и ставете ја под главата, а со другата со показалецот и средниот прст со нежни, кружни движења допирајте ги градите низ целата должина со цел да нотирате промени во текстурата, бојата, големината. Истото повторете го и на другата града.

          Поради пораст на инциденца на јавување на ракот на дојката, од голема важност е спроведување на скрининг помеѓу најпогодената популација. Скринингот за рак на дојка претставува периодично правење на мамографија на здрава женска популација на возраст од 50-69 години, без присутни симптоми, со цел да се открие ракот на дојката во неговиот ран стадиум. Скрининот за рак на дојка во  Македонија е финансиран од Владата од 2006-та година, кога со закон е пропишано дека секоја жена има право на бесплатен скрининг во државните болници.

Д-р Моника Јовчевска