Со месец Мај ни доаѓа и потоплото време, подолгите и сончеви денови кои дозволуваат да се активираме физички на повеќе фронтови, без разлика дали ќе биде прошетка во парк, средување на градината или едноставно оставање на автомобилот во гаража и одлика да се пешачи до работа. Со таа цел, се потсетуваме на бенефитите од физичката активност и нејзиното енормно значење за поздрав, поквалитетен и подолг живот.

Вежбањето се дефинира како секое движење кое ги тера вашите мускули да работат и бара од вашето тело да согорува калории. Постојат многу видови на физичка активност, како пешачење, трчање, пливање, планинарење, танцување, се само неколку од многуте форми на вежбање. Активноста се покажа дека има многу здравствени придобивки, и физички и психички. Може дури и да ви помогне да живеете подолго.

Еве 10 бенефити од редовното вежбање за вашето тело и ум.

1. Вежбањето може да направи да се чувствувате посреќни

Покажано е низ низа студии дека вежбањето го подобрува вашето расположение и ги намалува чувствата на депресија, анксиозност и стрес.

Произведува промени во деловите на мозокот кои го регулираат стресот и анксиозноста. Исто така, може да ја зголеми чувствителноста на мозокот на хормоните серотонин и норепинефрин, кои ги ублажуваат чувствата на депресија. Дополнително, вежбањето може да го зголеми производството на ендорфини, за кои е познато дека помагаат да се создадат позитивни чувства и да се намали перцепцијата на болката.

Особено интересен е фактот дека не е важно колку е интензивно вашето вежбање. Се чини дека вежбањето може да има корист за вашето расположение без разлика на интензитетот на физичката активност. Ефектите од вежбањето врз расположението се толку моќни што изборот на вежбање (или не) дури прави разлика во кратки временски периоди.

2. Вежбањето помага во регулирање на телесната тежина

Навиките околу исхраната и рутините за физичка активност играат клучна улога во управувањето со телесната тежина. Соодносот на внесени калории преку јадење и пиење наспроти количеството на калории што се согоруваат како дел од базален метаболизам и низ физичка активност, одлучува дали се одржува, се добива или се губи на телесна тежина. Доколку внесените калории ги надбројуваат потрошените, качуваме на телесна маса, и обратно, доколку трошиме повеќе од што внесуваме, таканаречено калориски дефицит, телесната тежина се намалува.

За да ја одржите вашата тежина: Вежбајте вежби и спортувајте до 150 минути неделно со умерена физичка активност, која може да вклучува танцување или работа во двор. Можете да ја постигнете целта од 150 минути неделно со 30 минути дневно, 5 дена во неделата. Сепак ова е една бледа асумација затоа што луѓето многу се разликуваат во тоа колку физичка активност им е потребна за управување со тежината. Можеби ќе треба да бидете поактивни од другите за да достигнете или одржувате здрава тежина.

За да изгубите тежина и да ја задржите: ќе ви треба голема количина на физичка активност, освен ако не ги прилагодите и вашиот режим на исхрана и не ја намалите количината на калории што јадете и пиете. За да се дојде до здрава тежина и да се остане на неа, потребна е и редовна физичка активност и здрава исхрана.

Многу луѓе се потпираат на „диета“ како начин на губење на тежина, диети кои кај поголем дел за жал не ги дадат посакуваните резултати, поради една едноставна причина. За време на диетата, намалениот внес на калории ќе ја намали стапката на метаболизмот, што може привремено да го одложи губењето на тежината. Напротив, редовното вежбање докажано ја зголемува стапката на метаболизмот, што може да согорува повеќе калории за да ви помогне да изгубите тежина.

3. Помага за градење на силни мускули и здрави коски

Вежбањето игра витална улога во градењето и одржувањето силни мускули и коски. Активностите како кревање тегови (тежинска резистенција) може да го стимулираат градењето на мускулите кога се проследени со соодветен внес на протеини. Тоа е затоа што вежбањето помага во ослободување на хормони кои ја промовираат способноста на вашите мускули да апсорбираат амино киселини. Ова им помага да растат и го намалува нивното распаѓање. Како што стареат луѓето, тие имаат тенденција да губат мускулна маса и сила, што може да доведе до зголемен ризик од повреда. Практикувањето на редовна физичка активност е од суштинско значење за намалување на губењето на мускулите и одржување на силата како што стареете.

Вежбањето, исто така, помага да се изгради густина на коските кога сте помлади, покрај тоа што помага да се спречи остеопороза подоцна во животот (15 доверлив извор). Некои истражувања сугерираат дека вежбањето “high impact” спортови со монотони репететивни движења (како гимнастика или трчање) или спортовите со мултидимензионални движења (како фудбал и кошарка) може да помогнат во промовирање на поголема густина на коските.

4. Вежбањето може да го зголеми нивото на енергија

Вежбањето може да биде вистински „засилувач“ на енергија за многу луѓе, вклучувајќи ги и оние со различни медицински состојби. Иако звучи парадоксално, докажано е дека активното вежбање помага да се намали субјективното чувство на замор.

И да не заборавиме на фантастичните придобивки за здравјето на срцето и белите дробови од вежбањето. Аеробните вежби го зајакнуваат кардиоваскуларниот систем и го подобруваат здравјето на белите дробови, што може значително да помогне во нивото на енергија.

5. Вежбањето може да го намали ризикот од хронични болести

Недостатокот на редовна физичка активност е примарна причина за голем број хронични болести.

Редовното вежбање ја подобрува чувствителноста на инсулин, здравјето на срцето и градбата на телото. Исто така, може да го намали крвниот притисок и нивото на холестерол.

Поконкретно, вежбањето може да помогне во намалувањето или спречувањето на следните хронични здравствени состојби:

• Дијабетес тип 2. Редовното аеробно вежбање може да го одложи или спречи дијабетес тип 2. Исто така, има значителни здравствени придобивки за луѓето со дијабетес тип 1. Тренингот за отпор за дијабетес тип 2 вклучува подобрувања во масната маса, крвниот притисок, чистата телесна маса, отпорноста на инсулин и контролата на гликемијата.
• Срцева болест. Вежбањето ги намалува кардиоваскуларните фактори на ризик и исто така е терапевтски третман за луѓе со кардиоваскуларни болести.
• Многу видови на рак. Вежбањето може да помогне да се намали ризикот од неколку видови на рак, вклучувајќи рак на дојка, колоректален, ендометријален, жолчен меур, бубрег, бели дробови, црн дроб, јајници, панкреас, простата, тироидна жлезда, желудник и рак на хранопроводникот.
• Висок холестерол. Редовната физичка активност со умерен интензитет може да го зголеми HDL (добриот) холестерол додека го одржува или неутрализира зголемувањето на LDL (лошиот) холестерол. Истражувањата ја поддржуваат теоријата дека е потребна аеробна активност со висок интензитет за да се намалат нивоата на LDL.
• Хипертензија. Учеството во редовни аеробни вежби може да го намали систолниот крвен притисок во мирување 5-7 mmHG кај луѓе со хипертензија.

Спротивно на тоа, недостатокот на редовно вежбање – дури и на краток рок – може да доведе до значително зголемување на маснотиите на стомакот, што може да го зголеми ризикот од дијабетес тип 2 и срцеви заболувања.

6. Вежбањето може да го подобри здравјето на кожата

Вашата кожа може да биде лошо афектирана при висока количината на оксидативен стрес во вашето тело.

Оксидативниот стрес се јавува кога антиоксидантната одбрана на телото не може целосно да го поправи оштетувањето на клетките предизвикано од молекули познати како слободни радикали. Ова може да ја оштети структурата на клетките и негативно да влијае на вашата кожа.

Иако интензивната и исцрпна физичка активност може да придонесе за оксидативно оштетување, редовното умерено вежбање всушност може да го зголеми производството на природни антиоксиданси во вашето тело, кои помагаат во заштитата на клетките.

На ист начин, вежбањето може да го стимулира протокот на крв и да поттикне прилагодување на клетките на кожата што може да помогне да се одложи појавата на стареење на кожата (36 доверлив извор).

7. Вежбањето може да го подобри здравјето на мозокот и меморијата

Вежбањето може да ја подобри функцијата на мозокот и да ја заштити меморијата и интелектуалните вештини.

Како прво и очигледно, го зголемува пулсот, што го промовира протокот на крв и кислород до мозокот. Исто така, може да го стимулира производството на хормони кои го подобруваат растот на мозочните клетки. Плус, способноста за вежбање за спречување на хронични болести може да се претвори во придобивки за вашиот мозок, бидејќи неговата функција може да биде под влијание на овие состојби.

Редовната физичка активност е особено важна кај постарите возрасни лица бидејќи стареењето – во комбинација со оксидативен стрес и различен вид воспаленија – промовира промени во структурата и функцијата на мозокот. Научно е покажано дека вежбањето предизвикува зголемување на големината на хипокампусот, дел од мозокот кој е од витално значење за меморијата и учењето, што може да помогне да се подобри менталната функција кај постарите возрасни лица.

И на крај, се покажа дека вежбањето ги намалува промените во мозокот кои можат да придонесат за состојби како Алцхајмерова болест и деменција.

8. Вежбањето може да помогне во опуштањето и квалитетот на сонот

Редовното вежбање може да ви помогне да се опуштите и подобро да спиете.

Што се однесува до квалитетот на сонот, енергетското исцрпување (загуба) што се јавува за време на вежбањето ги стимулира ресторативните процеси за време на спиењето. Покрај тоа, се смета дека зголемувањето на телесната температура што се случува за време на вежбањето го подобрува квалитетот на сонот со тоа што помага да се намали телесната температура за време на спиењето.

Посветени се многу студии со заедничка цел на проучување, поврзаноста на физичката активност и квалитетот на сонот, дури и кај лица кои страдаат од пореметувања на спиењето, како често будење, несоница и sleep апнеа. Уште повеќе, се чини дека редовното вежбање им користи на постарите возрасни лица, кои често се погодени од нарушувања на спиењето.

Можете да бидете флексибилни со видот на вежби што ќе ги изберете затоа што и само аеробното вежбање и аеробното вежбање во комбинација со тренингот со отпор може да го подобри квалитетот на сонот.

9. Вежбањето може да ја намали болката

Иако хроничната болка може да биде изнемоштувачка, вежбањето всушност може да помогне истата да се намали.

Долги години препораката во третманот на хронична болка беше одмор и неактивност. Сепак, неодамнешните студии го покажуваат спротивното, дека вежбањето помага во ублажување на хроничната болка.

Неколку студии покажуваат дека вежбањето може да помогне во контролата на болката поврзана со различни здравствени состојби, вклучително и хронична болка во долниот дел на грбот, фибромијалгија и хронично нарушување на меките ткива во предел на рамо и други зглобови.

Дополнително, физичката активност исто така може да ја зголеми толеранцијата на болка и да ја намали перцепцијата на болката.

10. Вежбањето ви ги зголемува шансите да живеете подолго

Се проценува дека 10.000 на милион смртни случаи годишно би можеле да се спречат доколку возрасните на возраст од 40 години и постари ја зголемат својата умерена до енергична физичка активност за мала количина. Дури и 10 минути повеќе дневно би направиле разлика.

Зголемувањето на бројот на изодени чекори на дневно ниво, исто така, помага да се намали ризикот од прерана смрт од сите причини. За возрасни помлади од 60 години, ризикот од прерана смрт се намалува на околу 8.000 до 10.000 чекори дневно. За возрасни 60 години и постари, ризикот од прерана смрт се намалува на околу 6.000 до 8.000 чекори дневно.

Препораки за што и колку да вежбате

Аеробна активност: Целете на најмалку 150 минути умерена аеробна активност или 75 минути високо-енергична аеробна активност неделно, или комбинација од умерена и високо-енергична активност. Упатствата сугерираат оваа груба временска рамка да се распредели во текот на недела. За да се обезбеди уште поголема здравствена корист и да се помогне при губење на тежината или одржување на губење на тежината, се препорачуваат најмалку 300 минути неделно. Но, дури и малите количини физичка активност се корисни. Да се биде активен за кратки временски периоди во текот на денот може да обезбеди здравствени придобивки.

Тренинг за сила: Правете вежби за зголемување на сила со што ќе се фокусирате на сите главни мускулни групи најмалку два пати неделно. Имајте за цел да направите еден сет од секоја вежба користејќи тежина или ниво на отпор доволно тежок за да ги заморите вашите мускули по околу 12 до 15 повторувања.

Умерените аеробни вежби вклучуваат активности како што се брзо одење, возење велосипед, пливање и косење трева. Енергичните аеробни вежби вклучуваат активности како што се трчање, тешка работа во дворот и аеробно танцување. Тренингот за сила може да вклучува употреба на машини за тежина, сопствена телесна тежина, тешки торби или активности како што се качување по карпи. Преку овие примери се гледа дека физичката активност не бара некоја посебна примпрема, туку само мала мотивација и решителност да се направи добро за себе.

Не заборавајте да се консултирате со вашиот лекар пред да започнете нова програма за вежбање, особено ако имате некаква загриженост за вашата кондиција, не сте вежбале долго време, имате хронични здравствени проблеми, како што се срцеви заболувања, дијабетес или артритис.

Д-р Марио Ѓуфтески

Меланома, односно малиген меланом е карцином на кожата кој настанува како резултат промена во меланоцитите кои се одговорни за продукција на меланин – пигмент кој е одговорен за бојата на кожата. Иако точната причина за настанување на сите меланоми не е позната, се смета дека долготрајната изложеност на ултравиолетова радијација од сончевите зраци, ламби или други извори на истите се примарен ризик фактор.

Меланом може да се развие на било кој дел од кожата, но примарните жаришта се тесно поврзани со места кои најчесто се изложени на сонце ( раце, дланки, нокти, подколеници, лице…). Иако бенигните невуси (бемки) се поврзани со примарно место на настанување на меланомите, се смета дека често пати меланомите настануваат и на кожа со нормален изглед.

На глобално ниво, најголем број на инциденца и морталитет од меланома се пријавени во Австралија и Нов Зеланд т.е земји со наголема изложеност на сончеви зраци. Како најчести ризик фактори (покрај изложеност на УВ сраци) за настанување на меланома се вбројуваат:

◦ возраст

◦ светла боја на кожа

◦ фамилијарна историја за меланома

◦ Паркинсонова болест

◦ претходно постоечки базоцелуларен карцином

◦ предходно постоечки болести (радијации).

При медицинска процена на невус кој е подложен на евентуална меланоцитна преобразба, потребно е најпрво да се направи разлика помеѓу нормален невус и евентуален меланом. Нормалниот невус е најчесто еднобоен (бојата варира од светло кафеава до црна), е со јасна граница со околната кожа, е со овална или кружна форма и обично е помал од 6 мм во дијаметар. Најголемиот дел на невуси се појавуваат во детството и нивната појава спорадично трае некаде до 40тата година од животот. Повеќето возрасни луѓе имаат помеѓу 10 и 40 невуси. Со тек на животот и сончевата експозиција, некои невуси ја менуваат бојата и формата, а некои можат и сосема да исчезнат. Познавањето на предупредувачките знаци на меланома и медицинските испитувања се од витално значење за навремено познавање, рана превенција и третман на канцерогените промени на кожата.

Повеќето меланоми ги имаат спецификите опишани со критериумите за меланом ABCDE:

A = асиметрија на формата (немаат правилен облик)

B = ирегуларност на граници (засечени и неправилни)

C = промена во бојата (повеќебојни или невуси со неправилна дистрибуција на боја)

D = дијаметар (големина над 6мм)

E = еволуција (се мисли на нови промени како чешање, крварење итн.)

Меланомите можат да се развијат и на места кои не се редовно изложени на УВ зраци и се наречени скриени меланоми. Најчесто вакви меланоми се јавуваат кај пациенти со потемна кожа. Овие места ги опфаќаат ноктите, главата, пазувите, вратот, главата…

Дијагностицирањето на меланом се прави според ABCDE класификацијата, Глазгов класификацијата, кои потоа се поддржани со дермоскопија, микроскопија, т.н мапирање на невуси – потенцијални меланоми, геномски анализи, КТ, Пет скен итн. Начинот на спроведување на дијагностика и третман на меланомите зависи првенствено од типот на меланом и мислењето на специјалист – дерматолог. Во голем број на случаи, биопсијата е најпрецизниот медот за дефинитивна дијагноза. 5те стадиуми на меланом вклучуваат:

◦Стадиум 0 – меланома ин ситу

◦Стадиум 1 – тенок меланом < 2mm

◦Стадиум 2 – дебел меланом > 2mm

◦Стадиум 3 – меланом кој ги зафаќа лимфните јазли

◦Стадиум 4 – детекција на метастази

Третманот на меланомите вклучува инволвирање на дерматолог и онколог, кои ја даваат соодветната дијагноза и третирање со цел навремено отстранување и превенција на метастази. Радотерапија, хемотерапија, оперативен зафат, антибиотици, режим на исхрана, таргет терапија се само дел од најчесто користените третмани. Како дел од превентивните мерки за заштита од УВ зраци се спомнуваат носење на креми со заштитен фактор, носење на светла облека летно време и избегнување на директна и долготрајна изложеност на сончевите  и УВ зраци. Иако третманот на рано детектиран меланом е тесно поврзан со упешно отстранување на истиот и превенција од метастази, сепак превентивните мерки се покажале како најуспешен метод за продолжување на животот и квалитетот на пациентите.

Со поимот деменција се опишуваат збир од знаци/симптоми што се предизвикани од нарушувања што го засегаат мозокот. Деменцијата влијае на размислувањето, однесувањето и способноста да се извршуваат секојдневните работи.

Функцијата на мозокот е доволно засегната за тоа да има влијае врз нормалниот општествен или работен живот на лицето. Обележје на деменцијата е неспособноста да се вршат секојдневните активности како последица на намалените спознајни способности. Лекарите утврдуваат постоење на деменција ако се значително оштетени две или повеќе спознајни функции. Во спознајни функции спаѓаат: помнењето, способноста за говор, разбирањето на информациите, способноста за снаоѓање во просторот, расудувањето и сосредоточеноста.

Ризик фактори за деменција:

• губење на слухот по 40-тата година
• хипертензија
• обезност
• пушење
• депресија
• социјална изолираност
• физичка неактивност
• дијабет во подоцнежните години
• прекумерно консумирање на алкохол
• повреди на главата
  
  

Форми на деменција

Најчестите форми на деменција се:

1. Алцхајмерова болест

Алцхајмеровата болест (Alzheimer’s disease) е најчестата форма на деменција и се јавува во околу две третини од случаите. Таа предизвикува постепено опаѓање на спознајните способности, а често почнува со губење на помнењето. Алцхајмероватa болест се одликува со две ненормални појави во мозокот – амилоидни наслаги и неврофибриларни сплетови. Наслагите се ненормални купчиња од еден протеин што се вика бета амилоид. Сплетовите се врзопи од извиткани влакна составени од еден протеин што се вика тау. Наслагите и сплетовите ја прекинуваат врската меѓу нервните клетки и доведуваат до нивно изумирање.

2. Васкуларна деменција

Деменцијата на крвните садови (васкуларна деменција) е нарушување на спознајните способности причинето од оштетување на крвните садови во мозокот. Може да биде причинета од еден единствен мозочен удар или од неколку мозочни удари што се случиле во текот на одреден временски период. Постоењето на деменција на крвните садови медицински се утврдува кога постои доказ за заболување на крвните садови во мозокот и кога спознајните способности се нарушени толку што влијаат врз секојдневниот живот. Знаците на деменција на крвните садови може да се појават одеднаш по претрпен мозочен удар, или може да почнат да се појавуваат постепено како што се влошува заболувањето на крвните садови. Знаците може да бидат различни во зависност од местоположбата и големината на оштетувањето на мозокот. Овој вид на деменција може да влијае само на една или на неколку специфични спознајни функции. Деменцијата на крвните садови може да личи на Алцхајмеровата болест, а прилично често се јавува и мешавина од Алцхајмерова болест и деменција на крвните садови.

3. Фронтотемпорална деменција

Фронтотемпорална деменција е термин за група на мозочни нарушувања кои првенствено влијаат на фронталниот и темпоралниот лобус на мозокот. Овие области на мозокот главно се поврзани со личноста, однесувањето и јазикот. Оваа болест се јавува во раните години од 55 до 65 години и подеднакво ги погодува и мажите и жените. Апстрактното размислување и вниманието се нарушени, одговорите се неорганизирани. Ориентацијата е зачувана, но меморијата е оштетена.

 Дали се работи за деменција?

Има поголем број здравствени состојби што даваат знаци слични на деменцијата. Тие состојби честопати може да се лекуваат. Во нив спаѓаат состојбите на недостиг на некои витамини и хормони, депресијата, дејствата од некои лекови, инфекции и тумори на мозокот. Од основна важност е ова заболување да се утврди медицински во раната фаза кога првпат ќе се појават знаците за да се осигури дека на лицето што има некоја здравствена состојба што може да се лекува ќе му биде утврдена таквата состојба и дека правилно ќе се лекува. Ако знаците се предизвикани од деменција, раното утврдување на заболувањето ќе значи и ран пристап до поддршка, информации и лекови.

 Кои се раните знаци за деменција?

Раните знаци на деменција може да бидат многу не забележливи, не јасни и може да не бидат веднаш очигледни. Во некои од честите знаци може да спаѓаат:

• Често губење на сеќавањето што постепено сè повеќе се влошува
• Збунетост и загубеност
• Промена на личноста
• Незаинтересираност за околината и повлекување во себе
• Губење на способноста за извршување на секојдневните работи

Како може да се одложи и превенира?

• Koнтрола на крвен притисок
• Контрола на гликемија
• Контрола на телесна тежина
• Здрава исхрана
• Физичка активност
• Избегнување на алкохол и цигари
• Грижа за сопственото ментално и физичко здравје
• Социјална активност

Како може да се помогне?

Установено е дека некои лекови ( инхибитори на ацетилхолинестераза, NMDA антагонисти.. ) може да ја успорат прогресијата на болеста. Постои и нефармаколошка терапија ( музикотерапија, ликовна терапија, когнитивна терапија) која исто така може да биде од голема помош.
Поддршката е од основна важност за луѓето со деменција, а помошта од семејствата, пријателите и негувателите може да придонесе полесно справување со оваа состојба.

Април месец е месец посветен на примарниte имунодефициенции или уште познати и како примарни болести на имунолошкиот систем. Toa e група на пореметувања кои се карактеризираат со слаба или отсутна функција на еден или повеќе компоненти од имуниот систем. До сега преку 330 различни пореметувања со 320 дефекти на различни гени се идентификувани, а континуирано се откриваат и нови.

Имунодефициенциите се поделени во неколку групи:

1. Комбинирани дефицити на Б и Т лимфоцитите  (СЦИД –тешка комбинирана имунодефициенција)

2.  Дефицити на хуморалниот имунитет

-еден или повеќе изотипови се намалени или не функционираат

3. Други добро дефинирани имунодефицитни синдроми

4. Болести на имуна дисрегулација

5. Конгенитални дефекти на фагоцитите во нивниот број и/или функција

6. Дефицити на вродениот имунитет

7. Автоинфламаторни болести

8. Дефицит на комплемент 

            Едно од најчесто дијагностицираните имунодефициенции е токму СЦИД која е тешка комбинирана имунодефициенција. Карактеристично за овој тип на имунодефициенција е отсуство на два или три вида на специфични анитела (од вкупно пет вида на број). Најчесто отсуствуваат антителата IgG и IgA , но кај некои и IgM антителата.

Што е она  што ги издвојува овие луѓе од останатата популација?

Она од кое што најчесто страдаат луѓето со ваква состојба се:

1. Чести бактериски и вирусни инфекции.
2. Најчести инфекции се на белите дробови (пневмонии), синуси и уши.
3. Гастроинтестинални инфекции
4. Лимфаденопатија (зголемување на лимфните јазли)
5. Спленомегалија (зголемување на слезината)
6. Таложење на имуни клетки во други органи –  создавање на грануломи.
7. Кај 25 % присутна е и автоимуна болест

-Идиопатска тромбоцитопенична пурпура

-Автоимуна хемолитичка анемија

-Ревматиоиден артрит

• Поголема можност од развивање на неоплазми

-Нон-Хочкинов лимфом

-Желудочен карцином

Здраво дете во споредба со дете со ПИД (примарна имунодефициенција)

            Заради тоа што овие состојби се вродени- детето се раѓа со неа, вреди да се напомене дека најчесто симптомите и знаците на имунодефициенциите се препознаваат во раната детска возраст, иако дел од нив може да поминат и недијагностицирани во детскиот период и да се дијагностицираат многу покасно во зрелата возраст.

Постојат одредени знаци и симптоми кои можат и треба да не наведат да размислуваме на овие состојби. Едно здраво дете, со здрав имунолошки систем има 3-8 инфекции годишно, но за разлика од него, дете со ПИД (примарна имунодефициенција) во тек на една година се среќава со чести ушни инфекции (8 или повеќе), понатаму 2 сериозни инфекции кои и покрај повеќемесечна (два или повеќе месеци) антибиотска терапија е без успех, 2 пневмонии, ненапредување на бебето, апсцеси (рекурентни или длабоки), перзистентен soor на уста, потреба од интравенски антибиотици за третман на било каква инфекција, 2 длабоки инфекции и секако фаимлијарна историја за имунодефициентност.

            Бидејќи примарните имунолошки нарушувања се предизвикани од генетски промени, нема начин да ги спречиме. Но, кога вие или вашето дете имате ослабен имунолошки систем, можете да преземете чекори за спречување на инфекции

1. Практикувајте добра лична хигиена
2. Јадете здраво
3. Мијте заби редовно- барем два пати на ден
4. Бидете физички активни
5. Менаџирајте со стресот- стресот го ослабнува и онака слабиот имунолошки систем кај ПИД
6. Спијте доволно
7. Избегнувајте контакт со луѓе со настинки

            Здруженијата за примарната имунодефиција често се идентификуваат со зебрите. Ова е засновано на стара поговорка. Во медицинското училиште, многу лекари ја учат поговорката, “кога ќе слушнете копита, мислете на коњи, а не зебри” и се учат да се фокусираат на најверојатните можности кога се поставува дијагноза, а не на ретките. Сепак, понекогаш лекарите треба да бараат зебра.

Луѓето со ПИД се зебрите на медицинскиот свет.

Затоа овој месец, МИСЛИ ЗЕБРА!

Четири години по појавувањето на SARS-CoV-2 вирусот, над 750 милиони луѓе ширум светот беа заразени. Неодамнешни студии покажаа дека дел од овие лица, се соочиле со кардиоваскуларни потешкотии од различен степен во пост-ковид периодот. Особено е важно да се напомене дека станува збор за лица кои имале лесна или средно тешка форма на болеста и не биле хоспитализирани. Ризикот постои без разлика на демографските карактеристики на популацијата како возраст, пол и раса, како и предиспонирачки фактори како обезност или хипертензија. Главната причина за настанување на ваков тип на проблеми може да се должи на повеќе фактори, но главната причина е пост инфламаторниот одговор, кој резултира со про-тромботични промени кои може да доведе со акутни исхемични цереброваскуларни настани и миокарден инфаркт, како резултат на компромитирање на циркулацијата во коронарните артерии. Транзиторното или перманентното срцево страдање настанува како резултат и на други фактори како:

Хипоксија – при што срцето мора да работи поинтензивно за да ги задоволи потребите на ткивата и органите, што може да биде опасно кај пациенти со претходни кардиоваскуларни заболувања. Сите овие промени доведуваат до срцева слабост и консекутивни клеточни и ткивни оштетувања.

Миокардитис – самиот вирус може директно да го оштети миокардот или да настане воспаление како резултат на бурниот системски инфламаторен одговор.

Стрес кардиомиопатија – настанува како резултат на компромитираната способност на срцето да пумпа крв во периферната циркулација. По инфицирањето, организмот доживува стрес, по што доаѓа до ослободување на катехоламини и пролонгирано срцево страдање.

Цитокинска бура – како резултат на самата инфекција и ослободување на цитокини од клетките кои учествуваат во одбранбениот одговор на организмот. Бурниот антиинфламаторен одговор може да доведе до оштетувања на срцето во пост ковид периодот.

Типови на кардиоваскуларни секвели во Пост-ковид периодот

Нарушувања на срцевиот ритам и фрекфенција  – повремената тахикардија или палпитации може да бидат предизвикани и од други фактори како фебрилност од различна етиологија или дехидратација. Доколку истите тегоби продолжат, се препорачува консултација со кардиолог.

Глад за воздух – особено треба да се обрне внимание доколку е проследено со ниска кислородна сатурација (под 92%).

Срцева слабост – доколку дојде до пролонгиран глад за воздух и отоци на нозете, треба консултација со доктор и дополнителни иследувања.

Градна болка – може да биде сосема безопасна, но доколку е проследена со гадење, нагони за повраќање и глад за воздух, може да биде индикатор за миокарден инфаркт или белодробна емболија.

Синдром на постурална ортостатска тахикардија – состојбата не е директно кардиоваскуларна , туку невролошка манифестација, како резултат на компромитирање на центрите во мозокот кои го регулираат срцевиот ритам и циркулацијата. Овој синдром доведува до тахикардија по станување, како и гадење, палпитации и вртоглавица.

Миокарден инфаркт – Тип 1 срцевиот удар кој настанува како резултат на опструкција на коронарните артерии со тромб е ретка компликација за време и во пост ковид периодот. Тип 2 срцевиот удар кој настанува како резултат на зголемен стрес на срцето, пролонгирана тахикардија, ниска кислородна сатурација или анемија е почест кај овие пациенти. Анализите на крвта покажале дека некои лица за време на Ковид-19 инфекцијата имале покачено серумско ниво на тропонин, како и промени во ЕКГ наодот.

Перикардитис – воспаление на перикардот, може да се манифестира со градна болка.

Пост ковид кардиоваскуларни секвели кај деца – генерално, децата не сe соочуваат со сериозни компликации во пост ковид периодот како возрасните индивидуи. Кардиоваскуларните оштетувања кај децата може да настанат како резултат на мултисистемскиот инфламаторен одговор кај децата (MIS-C), кој може да доведе до сериозни срцеви оштетувања, кардиоген шок и смрт. Некои деца во пост ковид периодот може да доживуваат и пролонгирана тахикардија или миокардна фиброза, што доведува до неможност за нормална релаксација на срцевиот мускул и нарушена пумпна способност.

Дијагноза на пост ковид кардиоваскуларните секвели

По прележување на Ковид-19, се препорачува консултација со доктор, со цел утврдување на успешност на заздравувањето на срцето во периодот кој следи. Доколку се соочувате со некој срцев проблем во периодот кој следи, се препорачува :

Рутинска крвна слика и мерење на крвниот притисок – следење на нивоата на холестерол, глукоза, тироиден статус, како и бубрежната функција. Сите овие анализи се важни не само во пост ковид периодот, туку и рутинско следење на здравствената состојба кај популацијата.

ЕКГ – преку што се детектираат срцеви аритмии и останати ирегуларности кај срцевата електрична активност.

Ехокардиграфија – се детектираат структурни нарушувања во срцевите преткомори и комори, преку продукција на електробранови кој овозможуваат визуелизација на истите.

МРИ – Магнетната резонанца ни овозможува визуелизација на мекоткивните структури на срцето, со што може да се видат сите инфламаторни срцеви нарушувања или лузни.

БНП – Натриуретичниот пептид тип Б ни сигнализира за пумпната способност на срцето.

Високосензитивен CRP тест – ризик фактор за коронарна срцева болест и инфламаторен одговор.

Стрес тест – покажува за работата на срцето за време на физичка активност.

Совети и препораки за полесно справување со кардиоваскуларните секвели

Иако долготрајните последици на Ковид-19 може да бидат сериозни кај дел од пациентите, генерално нема голем простор за загриженост. Мерките за справување со последиците може да бидат различни :

Грижа за здравјето – кое вклучува редовни превентивни прегледи и контрола на кардиоваскуларните ризик фактори.

Консултација со доктор – опоравувањето од Ковид-19 во просек може да трае од 2-6 недели, но доколку симптомите се уште траат, се препорачува консултација со доктор и дополнителни иследувања по потреба.

Квалитетен сон – недостатокот на сон може да даде потешкотии кај лица кои развиле кардиоваскуларни манифестации во пост ковид периодот.

Физичка активност – откако ќе се исклучат сите структурни срцеви проблеми кои би можел да ги остави самиот вирус, се препорачува умерена физичка активност во пост Ковид периодот кој следи.

Вакцинација – вакцините против Ковид-19 го намалуваат ризикот од заразување и развивање на посериозна форма на болеста. Иако се уште нема доволно информации дали вакцината влијае врз развивање на последици во пост Ковид периодот, превенцијата е клучна кај секое заболување.

Д-р Елена Накова ви одговара кратко на најчестите прашања поврзани со пролетните алергии.

Пролетта покрај тоа што е едно од најпосакуваните годишни времиња за пациентите кои се соочуваат со пролетни алергии воопшто не е едно од нив.

Што претставуваат пролетните алергии и како настануваат?

Со цветањето на дрвјата и цвекињата поленовите зрна чии честички се мали и невидливи за голото око,  со инхалирање на воздухот влегуваат во организмот при што предизвикуваат активирање на имунолошкиот систем на организмот.

Алергија претставува хиперсензитивност односно преосетливост на организмот кон даден алерген кој во овој случај претставува поленот, додека алергиска реакција претставува реакција на имунолошкиот систем на организмот кон дадениот алерген.

Со причинување на алергиска реакција имунолошкиот систем го штити организмот од штетни агенси. При контакт на организмот со даден алерген истиот го доживува како туѓо тело против кое продуцира низа на антитела кои се нарекуваат имуноглобулини, односно IgE антитела.

Во случај на контакт помеѓу IgE антителата и алергените се ослободуваат силни инфламаторни материи, како што се: хистамини, простагландини и леукотриени при што во организмот хиперсензитивен  кон полен се манифестираат со следните симптоми: кивање, чешање во пределот на носот, грлото и очите, темни кругови околу очите (предизвикани од ограничениот проток на крв околу синусите), насолзени очи, коњуктивитис и ринитис. Кај мал број на пациенти кои се алергични на полен, може да се јави потешка форма на болеста односно алергиска астма.

Како се дијагностицираат пролетните алергии?

Точна дијагноза кај овие пациенти врз основа на симптомите е тешко да се постави, бидејки овие симптоми се неспецифични и се јавуваат и кај други состојби меѓу кои се вбројува и настинката. За поставување на конкретна дијагноза неопходно е да се изработат алерготестови, еден од најчесто употребуваните алерготестови е тестот со prick методата при кој со мал убод се внесува мала доза на алерген со слаба концентрација во површинскиот дел од кожата. Како резултат на овој тест се појавува оток и црвенило на кожата на местото на убодот, а во зависност од јачината и брзината на реакцијата лекарот може да утврди од која супстанција е предизвикана. Исто така осетливоста на некои алергени може да се утврди и преку алергиски тестови на крвта.

Како до соодветен третман и ублажување на тегобите од пролетните алергии?

Медицински алергијата се лекува со лекови кои делуваат на принципот на ублажување на симптомите од алергијата односно ја блокираат нормалната реакција на имунолошкиот систем.

Антихистаминици, кои го намалуваат кивањето, течењето на нос, чешањето, преку намалување на хистаминот во организмот  во форма на таблети, спреј за нос, капки за очи.

Деконгестиви  во форма на капки за нос и очи

Кортикостероиди во форма на таблети, инекции, инхалатори.

Имунотерапија, за промена на алергискиот статус на организамот може да се примени специфична имунотерапија или алергиска вакцинација. Овој метод се применува само во случаи кога постои моносензибилизација, односно постои алергиска преосетливост само на една група на полен.

Во периодот на цветањето на дрвјата кога концентрацијата на поленот во воздухот е највисока се препорачува подолго престојување во затворен простор во текот на сезоната кога цветаат растенија на чии полени сте алергични, а дождливите денови одберете ги за прошетка;

Секогаш носете очила за сонце со цел  да ги заштите очите од поленот;
Држете ги прозорците во домот затворени, а посебно во автомобилот, кога концентрацијата на поленот од тој вид е висока.

Природна алтернатива против алергии

Покрај конвенционалите медицински лекови, постојат и други природни средства за т.н. природна имунотерапија, со чие користење може да се ублажи или целосно да се отстрани пролетната алергија. Препораките генерално се однесуваат на зајакнување на имунитет, чистење на организамот, конзумирање на храна богата со витамин Ц и конзумирање на природни средства кои делуваат како антихистаминици. Така на пример, секојдневното конзумирање на една лажичка мед неколку недели пред да започне цветањето на растенијата, може значително да ја намали алергијата.

Постојат голем број на природни зајакнувачи на имунитетот, како што е маслото од црно семе, маслото од семки од грејпфрут, прополис, ехинацеа итн.

Во случај на перзистирање на тегобите и влошување на општата состојба на пациентот кои ги вклучува, потекување на лицето, потекување на јазикот, зуење во ушите и потешкотии во дишењето неопходно е пациентот да се упати за доиследување и третман од страна на специјалист пулмолог, субспецијалист алерголог.

Ракот на дебелото црево е едно од најчестите малигни заболувања на модерното време, со околу 1,8 милиони нови случаи во светот секоја година, што претставува околу 10% од сите случаи на малигни тумори. Ракот на дебелото црево најчесто ги погодува постарите лица, по 70-годишна возраст, но во последната деценија е јасен трендот на зголемување на инциденцата кај младите, на возраст под 40 години. Се покажа дека овде возраста може да биде прогностички фактор, односно дека возраста на пациентите под 40 години има влијание врз поагресивната форма на болеста и пократко севкупно преживување.

Посебен проблем, кај нас и во светот е големиот процент на пациенти со метастатско заболување во моментот на дијагнозата, најчесто во црниот дроб, кај околу 25% од пациентите. Додека во најраните стадиуми на болеста, петгодишното преживување е над 90%, во првичните метастатски форми тоа е околу 10-15% од пациентите.

Ризик фактори

Ризикот од колоректален карцином се зголемува по 40–та, година на животот, така што КРК се јавува во 90%, кај лицата над 50-годишна возраст. Секое лице на возраст над 50 години носи 5% ризик дека  до 74 година ќе развие рак на дебелото црево, односно 2,5% ризик дека ќе умре од рак на дебелото црево. Симптомите кои упатуваат на рак на дебелото црево во раните фази се без симптоми, додека во понапредна фаза можат да се најдат следните симптоми: крварење од дебелото црево или крвава столица, промена во навиките на дебелото црево, столици кои се потенки од вообичаеното, општо проблеми во стомакот, како што се надуеност и грчеви, пролив, запек или чувство дека движењето во дебелото црево не е сосема целосно, слабеење без очигледна причина, малаксалост, повраќање и анемија. Во однос на ризикот од КРК сите поединци се поделени на: оние со просечен ризик (како општо население), со умерено зголемен ризик и со висок ризик за развој на колоректален карцином. Лицата кои имаат или некој од нивните блиски роднини имале полипи и/или рак на дебелото црево или доколку боледуваат од одредени воспалителни болести на цревата (улцерозен колитис, Кронова болест) спаѓаат во група со умерено-зголемен ризик. Со висок ризик се лицата кои во семејството имаат некои од полипозни синдроми  и/или наследен неполипозен колоректален карцином (HNPCC). Луѓето со претходна анамнеза на рак на желудникот, градите, јајниците, уретрата, мочниот меур, бубрезите, матката, белите дробови и рак на простата, исто така, имаат зголемен ризик да развијат рак на дебелото црево. Бројни епидемиолошки студии го испитувале влијанието на надворешните фактори (исхраната и хигиено-диететскиот режим и физичката активност), како ризик фактори кои можат да придонесат за развој на рак на дебелото црево. Дебелината и дијабетесот се поврзани со умерено зголемен ризик, додека пушењето е поврзано со зголемен ризик за КРК, а уште повеќе со развојот на аденоми.

Превенирање на ризиците од КРК и раното откривање

Постојат неколку начини кои можат да придонесат за намалување на ризик од развој на колоректален карцином и други видови карциноми.

Исхрана – Истражувањата покажуваат дека помалку мрсна храна, храна богата со влакна, големи количества свежо овошје и зеленчук (најмалку 5 порции дневно) и полнозрнести житарици, придонесуваат за намалување на ризик од колоректален карцином. Консумација на црвеното месо и месните преработки се препорачуваат најмногу еднаш до два пати неделно.

Физичка активност– редовната физичка активност придонесува за намалување на ризик од колоректален карцином. Се препорачува најмалку 30 минути напорно вежбање најмалку 5 дена во неделата.

Здрава телесна тежина -Секој човек треба да направи напор за одржување на здрава телесна тежина. Промените во исхраната и редовната физичка активност можат да допринесат за одржување на телесната тежината под контрола.

Пушење– Пушењето е една од водечките причини за појава на КРК, престанокот на пушење го намалува ризикот за рак на дебелото црево како и за останатите видови на канцери.  Лицата кои спаѓаат во категорија со просечен ризик да заболат од колоректален карцином, треба да почнат со редовни скрининзи на 50-годишна возраст. Лица кои имаат зголемен ризик, треба да почнат со редовни скрининзи на порана возраст. Лица постари од 75 години, треба да се консултираат со матичниот лекар дали треба да продолжат со понатамошните скрининзи.

Симптоми

Симптомите на малигнен тумор на дебелото црево првенствено зависат од локацијата на туморот и може да се манифестираат како:

• крварење во столицата,
• неправилна столица,
• течна столица,
• синдром на ретка столица,
• наизменичен запек и дијареа,
• чувство на недоволно празнање, надуеност, отсуство на гасови и столица.

Некогаш прв и единствен симптом може да биде појавата на слабост и замор поради анемија, што е последица на долготрајно секојдневно крварење во столицата. Еден од важните проблеми при поставувањето на дијагнозата, односно рано откривање на тумор на дебелото црево, е присуството на крв во столицата, која се третира како последица на хемороидално крварење и може да доведе до погрешно поставување на дијагнозата без понатамошен преглед, односно колоноскопија.

Дијагноза

Од лабораториски анализи, анемијата може да биде единствен начин на манифестација, особено кај туморите на цекум. Седиментацијата е често нормална, а покачената алкална фосфатаза укажува на можни метастази во црниот дроб. Дијагнозата на рак на дебелото црево често се поставува со колоноскопија кога ќе се види туморска промена, од која се зема парче ткиво (биопсија). Со оваа процедура ни е важно точно да утврдиме каде се наоѓа туморот, како изгледа и за каков тип на тумор се работи. Исто така ни е важно да знаеме дали цревото се стеснува или целосно се затвора, а ова е важно за понатамошниот тек на лекувањето, пред сè хируршки. Во најлошите случаи, кога операцијата на дебелото црево се јавува поради болка, крварење или застој на црниот дроб, дијагнозата се поставува при самата операција.

Како се лекува ракот на дебелото црево?

Одлуката за понатамошниот тек на лекувањето ја донесува тим од лекари.  Третманот најчесто е хируршки, по можност со ресекција во еден чин. Терапијата со зрачење е исто така опција и понекогаш се советува пред самата операција. Анемијата треба да се корегира предоперативно. Итни операции, поради опструкција, бараат две до три фази (декомпресија, ресекција, анастомоза). Колостомијата го декомпресира цревото, ги ублажува симптомите и може да се затвори подоцна. Ракталниот карцином може да бара целосно отстранување на ректумот со трајна колостома.

Методи за рано откривање на колоректален карцином

Скрининг е  метода  за  откривање на болест  пред  да  се  појават  симптомите. Скринингот овозможува  откривање  на  ракот  во  рана фаза пред  да  стане инвазивен, истиот се однесува на луѓето со просечен ризик (како и општата популација). Скринингот има за цел да обезбеди преживување, да го намали морбидитетот и да го унапреди квалитетот на животот на оние кои развиле канцер. Неговата цел е намалување на ризикот, но тој не дијагностицира болест. Постојат неколку методи на скрининг и тоа се: годишни – двогодишни тестови за присуство на окултно крварење. Иако теоретски се достапни широк спектар на различни скрининг методи за колоректален карцином, истражувањата  кои  имале  за  цел  да го  идентификуваат  најефективниот скрининг  протокол  за  употреба  во  општата  асимптоматска популација воглавно се предлага тест за детекција на окултното крварење или таканаречен (ФОБ-тест).

Тестови, со кои се открива пред-канцерозна и канцерозна состојба  и скрининг интервали:

• Тест за детекција на окултнотокрварење(FOBT)- секоја година
• Имунохемиски тест на столицата(FIT)- Секоја година
• ДНК тест на столица (sDNA)- Секоја година
• Колоноскопија –Секои 10 години
• Флексибилна сигмоидоскопија- Секои 5 години
• Иригографија- Секои  5 години

Колоноскопија игра клучна улога во секој скрининг на колоректален карцином претставувајќи златен стандард за потврдување на секој позитивен резултат добиен од другите скрининг методи на КРК. Колоноскопија е чувствителна метода која ги открива и најмалите промени, дури и помали од 5 mm, така што сите туморозни промени може да се откријат во многу рана фаза. Повеќето промени можат и да се отстранат, така што колоноскопија покрај дијагностичка претставува и терапевтска метода..

Третман на колорекателн карцином

Третманот на КРК зависи од стадиумот на болеста, градусот на туморот, возраста на пациентот, неговата општа состојба .

Тераписки опции за ракот на дебелото црево се: хируршки третман, радиотерапија (зрачна терапија), хемотерапија, таргет (целна) терапија.

Хируршкиот третман е главна и најчеста тераписка опција за ракот на дебелото црево. Целта на оперативното лекување е отстранување на целиот примарен тумор со дел од здравото црево. При тоа се отстрануваат и лимфните јазли кои го дренираат тој дел од дебелото црево, а кои што ги следат крвните садови кои го снабдуваат со крв тој дел од цревото. Доколку се зафатени и соседните ткива и органи со малигниот процес, и тие оперативно се отстрануваат. Кога ракот е локално напреднат или метастазиран се спроведува комбинирана терапија (радиотерапија, хемотерапија и таргет – целна терапија).

Радиотерапијата е локална терапија, која ги уништува малигните клетки само во регијата која се озрачува.

Хемотерапијата се применува со лекови наречени цитостатици. Тие дејствуваат така што ја блокираат делбата на малигните клетки инхибирајќи го на тој начин растот и инвазијата на ракот. Хемотерапијата се применува кај локално напреднат и метастатски рак на дебело црево. Најчесто се дава во комбинација со другите третмани.

Целната терапија (таргет терапија) е нова ефикасна терапија за напреднат и метастатски рак на дебело црево. Се спроведува со целни лекови кои селективно ги напаѓаат само малигните клетки, a не ги оштетуваат здравите клетки на организмот. Целните лекови најчесто се даваат во комбинација со класичните цитостатици, а поретко самостојно како монотерапија.

Контроли на пациенти оперирани од колоректален карцином

Пациент кој бил опериран од рак на дебелото црево мора да оди на прегледи во зависност од стадиумот и видот на ракот. Покрај прегледи и лабораториски анализи, абдоминалните органи се следат со ултразвук, а по потреба се прави и компјутерска томографија  или магнетна резонанца на абдоменот и карлицата. Се вршат и контролни колоноскопии. Туморските маркери CEA и CA 19-9 се задолжителни, кои се земаат првично, кога се поставува дијагнозата за промена на туморот. Зголемувањето на туморските маркери по успешното лекување може да предизвика сомневања за враќање на болеста.

По повеќегодишна пауза поради пандемијата со КОВИД-19, скрининг програмата за рак на дојка во државата е повторно активна. Програмата ги опфаќа сите жени од 45 до 69 години, како и сите помлади кои имаат индикација за скрининг, како фамилијарна историја или други пореметувања поради кои треба да бидат проследени и дојките.

Освен редовниот скрининг кој се врши во болнички услови, од подеднаков значење е и самопрегледот во домашни услови. Ваквите релативно едноставни постапки со кои секоја жена треба да биде запознаена и одговорно да ги спроведува можат да бидат од круцијална важност за навремено откривање на било какви промени и соодветен третман во пораните фази од појавата на промените.

Кога треба да се спроведуваат овие прегледи?

Превентивните самопрегледи треба да се изведуваат три до пет дена од почетокот на месечниот циклус, за жени во репрудоктивен период, и еднаш месечно на ист датум за жени во мено пауза. Возрасните граници за скрининг не важат и за ваквите превентивни прегледи, односно и жените помлади од 45 години треба редовно да ги спроведуваат овие визуелни инспекции и мануелни  прегледни, при кои доколку се проследат било какви промени, истите да се пријават кај матичниот гинеколог.

Како да се самопрегледате?

Овие прегледни се изведуваат во седечка или лежечка положба, најпогодно и едноставно би боло за време на туширање. Секоја жена индивидуално знае за изгледнот на кожата на градите и брадавиците, а со редовни прегледи ќе ја научи густината на дојките, кое е од големо значење поради било какви промени во изгледот или густината би сугерирале потреба од посета на доктор.

На инспекција, односно следење на она што се гледа со голо око, треба да се обрати внимание за поставеноста на дојките, дали има промени во висина на едната во одност на другата, се следи состојбата на брадавицата, дали има промени во пигментација или пак е вовлечена (доколку вовлекувањето е нова промена).

Мануелна палпација, односно користење на рака за следење на состојбата на дојката, опфаќа преглед на самата дојка, но и делот кон пазув. Рацете со поставуваат така што едната рака се крева нагоре или се зафрла позади глава, а со другата, спротивната рака на дојката која што ќе ја прегледувате, се прават мали кружни движења со благ притисок низ целата града. Се притиска и брадавицата, со цел да се проследи дали постои било каков исцедок.

Кога да се јавите на доктор?

Промените кои бараат преглед од доктор се задебелување на кожата, промена на боја (црвенило) на дојката, потоа исцедок од брадавица, кој може да биде бистар и безбоен, или пак густ, со жолто или зеленикаво пребојување. Надвор од бременост може да се следи и лактација, млечен исцедок од обете дојки, кој сугерира хормонален дисбаланс. Болка во пределот на дојдите и пазувите не треба да се занемари без консултација со лекар. Сите промени во густина во било кој дел од градата, присуствно на претхнодно непостоечки грутки, нови палпабилно формации бараат навремена реакција и преглед од специјалист.

Д-р Марио Ѓуфтески | Никоб Медикал

Бенигната хиперплазија на простатата е состојба која се јавува како последица на зголемување на волуменот на простатата, што доведува до деформација и истегнување на мочниот канал, што е причина за симптомите на БХП (Бенигна хиперплазија на простата). Простата е машка полова жлезда, сместена зад мочниот канал, чија главна функција е производство на поголем дел од семената течност, која служи за транспорт и храна на сперматозоидите. БПХ всушност претставува прекумерен раст и размножување на клетки во централниот дел на простатата, кои се од неканцерогено потекло.

Причините за појава на БХП се уште не се доволно разјаснети, но постоечките теории примарно се поврзани со зголеменото ниво и конверзија на тестостерон во DHT (5 алфа – дихидротестостерон), кој е примарен андроген стиулатор на растот на простата. Иако овој феномен во целост не може да се објасни, потојат докази дека по 40 – 45та година доаѓа до промена во рамнотежата на хормоните – што влијае врз појавата на БХП, особено кај постарата популација. Затоа ова е најчестото заболување кај мажите после 50тата година. Инциденцата секако се зголемува со возраста. Фамилијарната анамнеза и потеклото се вклучени како ризик фактори за БХП.

Симптомите кои се јавуваат како последица од БХП, се предизвикани од зголеменото ткиво кое врши притисок на мочниот канал (уретра). Уретрата се деформира, се издолжува и добива поинаков облик. Како резултат на ова стеснување, доаѓа до делумно или целосно затворање на уретрата и мочниот меур, при што уретралниот мускул почнува да работи понапорно за да го надмине отпорот и за да може нормално да ја исфрли урината. Зголемувањето на простатата може да го блокира истекувањето на урината од мочниот меур и да предизвика проблеми поврзани со уринарниот тракт и бубрезите.

Најчестите симптоми асоцирани со БХП се:

◊ забавено или одложено мокрење

◊ дисконтинуитет на млазот при празнење на мочниот меур

◊ ноктурија (често мокрење во тек на ноќта)

◊ дизурија (болка при мокрење)

◊ уринарна ретенција (задршка на урина)

◊ хематурија (појава на крв во урина)

◊ инконтиненција (неконтролирано истекување на урина)

Испитувањата кои се сметаат за корисни за рана детекција на БХП вклучуваат:

◊ PSA – специфичен антиген на простата, кој се детектира во крв

◊ дигиторектален преглед – преглед на простата преку анален отвор

◊ мерење на проток на урина (кај мажи со БПХ е помала од 10ml/sec)

◊ мерење на преостаната урина (количина на урина која останува во мочниот меур по мокрењето)

◊ тест за уринарен притисок при мокрење

◊ цистоуретрограм

◊ цистоскопија

Третманот на БХП зависи од возраста, фазата до која еволуирала болеста и волуменот на простатата. Во првата фаза од болеста се користат лекови за да се спречи нејзиниот развој. Како најзначајни се: Алфа 1- блокери ( оксазозин, тамсулозин, теразозин – 74% од лекуваните пациенти пријавиле подобрување на симптоите), Алфа 5- редуктаза инхибитори (финастерид, дутастерид), комбинирана терапија (се смета дека комбинацијата на алфа блокери и инхибитори на алфа 5-редуктазата може да биде најдобрата терапија за БХП). Оперативниот зафат е последниот одговор на третманот кој има за цел да го продолжи животот на пациентот. Трансуретрална ресекција на простата (ТУРП) – како најчеста хируршка процедура, дала подобрување на симптомите кај 88% од третираните пациенти; трансуретрален засек на простата (ТУИП) – подобрување на симптомите кај 80% од третираните пациенти; отворена простактетомија – подобрување на симптомите кај 98% од третираните пациенти.

Најчестите компликации асоцирани со нетретирана БХП вклучуваат: акутна или хронична уринарна ретенција, бактериска инфекција на уринарен тракт, бубрежни камчиња и бубрежна инсуфициенција.

Промени во начинот на исхрана, животниот стил и редовната физичка активност допринесуваат за подобрување на симптомите предизвикани од БХП. Редовните контроли кај специјалист – уролог се од незаменлива значителност. Раниот скрининг кај пациентите, особено при првата појава на симптоми, го редуцира ризикот од компликации и води до унапредување на машкото здравје.

Цереброваскуларен инсулт или мозочен удар е сериозна, акутно настаната живото- загрозувачка состојба која настанува како последица на нарушено снабдување на мозокот со крв. Станува збор за многу честа болест која се наоѓа на трето место како причина за смрт после срцевите и малигните заболувања во развиените земји и кај нас, а на прво место по инвалидитет.

Класификација на цереброваскуларните заболувања

 Мозочниот удар може да биде:

 1. Исхемичен – предизвикан од коагулум кој ја запушува артеријата и го оневозможува протокот на крв низ неа;

– Според брзината на развој и времето на траење на симптомите се разликуваат два типа на исхемичен мозочен удар:

 · Транзиторна исхемична атака – TIA

 · Инфаркт на мозокот – предизвикан од  тромбоза или емболија.

 2. Хеморагичен – предизвикан од руптура на крвен сад и продирање на крв во околното ткиво. 

– Хеморагичниот мозочен удар според местото на промената, може да биде:

• Субарахноидален
• Интрацеребрален

Ризик фактори за настанување на цереброваскуларен инсулт

-Природни ризик фактори:

1. Возраст (популацијата во поодмината возраст има двојно поголем ризик за појава на мозочен удар);

2. Пол (женската популација има поголем ризик за појава на мозочен удар);

3. Раса (ризикот за појава на мозочниот удар е поголем кај црната и жолтата раса);

4. Генетска предиспозиција

-Стекнати ризик фактори:

1. Хипертензија (најзначаен ризик фактор за појава на мозочен удар, посебно за хеморагичен мозочен удар.

 2. Фибрилација на преткоморите ( Aтријална фибрилација) кај лица постари од 80 години ризикот за појава на мозочен удар е 30 %, а кај помлади од 80 години е 15 %. Воведување на антикоагулантна терапија кај овие пациенти го намалува ризикот за појава на мозочен удар за 70 %;

3. Болести на срцето (кардиомиопатија, коронарна болест, болест на залистоците) претставуваат многу значеан ризик за појава на мозочен удар.

4. Шеќерната болест двапати го зголемува ризикот за појава на мозочен удар

5. Дислипидемија (зголемените вредности на вкупниот холестерол, триглицеридите и липопротеините, како и намалените вредности на HDL холестеролот, го зголемува ризикот за појава на исхемичен, но не и на хеморагичен мозочен удар)

6. Пушењето цигари е поврзано со појавата на мозочен удар за 50 %. Ризикот е поголем и кај личности кои се пасивно изложени на чадот од цигарите (пасивни пушачи).

7. Зголемена телесна тежина;

8. Намалена физичка активност;

9. Алкохолизам;

Клиничка слика на цереброваскуларен инсулт

Најчести симптоми на мозочниот удар се:

• Трпнење, слабост или одземеност на една половина на лицето, долните или горните екстремитети;
• Нарушување на говорот (отежнато или неразбирливо изговарање на зборовите, целосна неможност на изговарање на зборовите);
• Нагло замаглување или губење на видот;
• Нагла појава на главоболка придружена со повраќање;
• Губење на рамнотежата или координацијата придружена со други симптоми;
• Вртоглавица, нестабилно одење.

F.A.S.T. тоа е лесен начин да запомните како да препознаете мозочен удар и да знаете што да правите.

Face – слабост или искривување на една страна на лицето
Arm – слабост или одземеност на десна или лева рака
Speech – проблеми со говорот
Time – време за брза медицинска помош

Дијагноза на цереброваскуларен инсулт

-Брзите дијагностички постапки кај пациент со мозочен удар вклучуваат:

-Невролошки статус

-Лабораториски анализи

-Хемостаза

-Компјутеризирана томографија на главата;

-Дополнителните дијагностички постапки вклучуваат:

-Дополнителни лабораториски испитувања (имунолошки статус);

-Магнетна резонанца;

-Ангиографија; 

-Доплер ултразвучна дијагностика;

-Транскранијален доплер;

-Ехокардиографија

-Лумбална пункција

Третман на цереброваскуларен инсулт

Терапијата може да биде конзервативна или хирушка надополнета со физикална терапија со цел побрза рехабилитација.

-Конзервативната терапија се состои во ординирање на лекови кои ја нормализираат густината на крвта и ги подобруваат нејзините хемореолошки својства, потоа антиедематозна терапија, вазодилататорна терапија, антилепимична терапија, централни стимуланси, антихипертензивна терапија, кардијални гликозиди, антиритмици и друга симптоматска терапија.

-Доколку станува збор за хеморагични инсулти кои не се многу големи може да дојде во предвид и хирушки третман. Посебен акцент се става на физикалната терапија која има значајна улога во процесот на рехабилитација како и намалувањето на инвалидитетот.

Подготвил

Д-р Елеонора Лазарова- специјализант по неврологија