Меланома, односно малиген меланом е карцином на кожата кој настанува како резултат промена во меланоцитите кои се одговорни за продукција на меланин – пигмент кој е одговорен за бојата на кожата. Иако точната причина за настанување на сите меланоми не е позната, се смета дека долготрајната изложеност на ултравиолетова радијација од сончевите зраци, ламби или други извори на истите се примарен ризик фактор.

Меланом може да се развие на било кој дел од кожата, но примарните жаришта се тесно поврзани со места кои најчесто се изложени на сонце ( раце, дланки, нокти, подколеници, лице…). Иако бенигните невуси (бемки) се поврзани со примарно место на настанување на меланомите, се смета дека често пати меланомите настануваат и на кожа со нормален изглед.

На глобално ниво, најголем број на инциденца и морталитет од меланома се пријавени во Австралија и Нов Зеланд т.е земји со наголема изложеност на сончеви зраци. Како најчести ризик фактори (покрај изложеност на УВ сраци) за настанување на меланома се вбројуваат:

◦ возраст

◦ светла боја на кожа

◦ фамилијарна историја за меланома

◦ Паркинсонова болест

◦ претходно постоечки базоцелуларен карцином

◦ предходно постоечки болести (радијации).

При медицинска процена на невус кој е подложен на евентуална меланоцитна преобразба, потребно е најпрво да се направи разлика помеѓу нормален невус и евентуален меланом. Нормалниот невус е најчесто еднобоен (бојата варира од светло кафеава до црна), е со јасна граница со околната кожа, е со овална или кружна форма и обично е помал од 6 мм во дијаметар. Најголемиот дел на невуси се појавуваат во детството и нивната појава спорадично трае некаде до 40тата година од животот. Повеќето возрасни луѓе имаат помеѓу 10 и 40 невуси. Со тек на животот и сончевата експозиција, некои невуси ја менуваат бојата и формата, а некои можат и сосема да исчезнат. Познавањето на предупредувачките знаци на меланома и медицинските испитувања се од витално значење за навремено познавање, рана превенција и третман на канцерогените промени на кожата.

Повеќето меланоми ги имаат спецификите опишани со критериумите за меланом ABCDE:

A = асиметрија на формата (немаат правилен облик)

B = ирегуларност на граници (засечени и неправилни)

C = промена во бојата (повеќебојни или невуси со неправилна дистрибуција на боја)

D = дијаметар (големина над 6мм)

E = еволуција (се мисли на нови промени како чешање, крварење итн.)

Меланомите можат да се развијат и на места кои не се редовно изложени на УВ зраци и се наречени скриени меланоми. Најчесто вакви меланоми се јавуваат кај пациенти со потемна кожа. Овие места ги опфаќаат ноктите, главата, пазувите, вратот, главата…

Дијагностицирањето на меланом се прави според ABCDE класификацијата, Глазгов класификацијата, кои потоа се поддржани со дермоскопија, микроскопија, т.н мапирање на невуси – потенцијални меланоми, геномски анализи, КТ, Пет скен итн. Начинот на спроведување на дијагностика и третман на меланомите зависи првенствено од типот на меланом и мислењето на специјалист – дерматолог. Во голем број на случаи, биопсијата е најпрецизниот медот за дефинитивна дијагноза. 5те стадиуми на меланом вклучуваат:

◦Стадиум 0 – меланома ин ситу

◦Стадиум 1 – тенок меланом < 2mm

◦Стадиум 2 – дебел меланом > 2mm

◦Стадиум 3 – меланом кој ги зафаќа лимфните јазли

◦Стадиум 4 – детекција на метастази

Третманот на меланомите вклучува инволвирање на дерматолог и онколог, кои ја даваат соодветната дијагноза и третирање со цел навремено отстранување и превенција на метастази. Радотерапија, хемотерапија, оперативен зафат, антибиотици, режим на исхрана, таргет терапија се само дел од најчесто користените третмани. Како дел од превентивните мерки за заштита од УВ зраци се спомнуваат носење на креми со заштитен фактор, носење на светла облека летно време и избегнување на директна и долготрајна изложеност на сончевите  и УВ зраци. Иако третманот на рано детектиран меланом е тесно поврзан со упешно отстранување на истиот и превенција од метастази, сепак превентивните мерки се покажале како најуспешен метод за продолжување на животот и квалитетот на пациентите.

Со поимот деменција се опишуваат збир од знаци/симптоми што се предизвикани од нарушувања што го засегаат мозокот. Деменцијата влијае на размислувањето, однесувањето и способноста да се извршуваат секојдневните работи.

Функцијата на мозокот е доволно засегната за тоа да има влијае врз нормалниот општествен или работен живот на лицето. Обележје на деменцијата е неспособноста да се вршат секојдневните активности како последица на намалените спознајни способности. Лекарите утврдуваат постоење на деменција ако се значително оштетени две или повеќе спознајни функции. Во спознајни функции спаѓаат: помнењето, способноста за говор, разбирањето на информациите, способноста за снаоѓање во просторот, расудувањето и сосредоточеноста.

Ризик фактори за деменција:

• губење на слухот по 40-тата година
• хипертензија
• обезност
• пушење
• депресија
• социјална изолираност
• физичка неактивност
• дијабет во подоцнежните години
• прекумерно консумирање на алкохол
• повреди на главата
  
  

Форми на деменција

Најчестите форми на деменција се:

1. Алцхајмерова болест

Алцхајмеровата болест (Alzheimer’s disease) е најчестата форма на деменција и се јавува во околу две третини од случаите. Таа предизвикува постепено опаѓање на спознајните способности, а често почнува со губење на помнењето. Алцхајмероватa болест се одликува со две ненормални појави во мозокот – амилоидни наслаги и неврофибриларни сплетови. Наслагите се ненормални купчиња од еден протеин што се вика бета амилоид. Сплетовите се врзопи од извиткани влакна составени од еден протеин што се вика тау. Наслагите и сплетовите ја прекинуваат врската меѓу нервните клетки и доведуваат до нивно изумирање.

2. Васкуларна деменција

Деменцијата на крвните садови (васкуларна деменција) е нарушување на спознајните способности причинето од оштетување на крвните садови во мозокот. Може да биде причинета од еден единствен мозочен удар или од неколку мозочни удари што се случиле во текот на одреден временски период. Постоењето на деменција на крвните садови медицински се утврдува кога постои доказ за заболување на крвните садови во мозокот и кога спознајните способности се нарушени толку што влијаат врз секојдневниот живот. Знаците на деменција на крвните садови може да се појават одеднаш по претрпен мозочен удар, или може да почнат да се појавуваат постепено како што се влошува заболувањето на крвните садови. Знаците може да бидат различни во зависност од местоположбата и големината на оштетувањето на мозокот. Овој вид на деменција може да влијае само на една или на неколку специфични спознајни функции. Деменцијата на крвните садови може да личи на Алцхајмеровата болест, а прилично често се јавува и мешавина од Алцхајмерова болест и деменција на крвните садови.

3. Фронтотемпорална деменција

Фронтотемпорална деменција е термин за група на мозочни нарушувања кои првенствено влијаат на фронталниот и темпоралниот лобус на мозокот. Овие области на мозокот главно се поврзани со личноста, однесувањето и јазикот. Оваа болест се јавува во раните години од 55 до 65 години и подеднакво ги погодува и мажите и жените. Апстрактното размислување и вниманието се нарушени, одговорите се неорганизирани. Ориентацијата е зачувана, но меморијата е оштетена.

 Дали се работи за деменција?

Има поголем број здравствени состојби што даваат знаци слични на деменцијата. Тие состојби честопати може да се лекуваат. Во нив спаѓаат состојбите на недостиг на некои витамини и хормони, депресијата, дејствата од некои лекови, инфекции и тумори на мозокот. Од основна важност е ова заболување да се утврди медицински во раната фаза кога првпат ќе се појават знаците за да се осигури дека на лицето што има некоја здравствена состојба што може да се лекува ќе му биде утврдена таквата состојба и дека правилно ќе се лекува. Ако знаците се предизвикани од деменција, раното утврдување на заболувањето ќе значи и ран пристап до поддршка, информации и лекови.

 Кои се раните знаци за деменција?

Раните знаци на деменција може да бидат многу не забележливи, не јасни и може да не бидат веднаш очигледни. Во некои од честите знаци може да спаѓаат:

• Често губење на сеќавањето што постепено сè повеќе се влошува
• Збунетост и загубеност
• Промена на личноста
• Незаинтересираност за околината и повлекување во себе
• Губење на способноста за извршување на секојдневните работи

Како може да се одложи и превенира?

• Koнтрола на крвен притисок
• Контрола на гликемија
• Контрола на телесна тежина
• Здрава исхрана
• Физичка активност
• Избегнување на алкохол и цигари
• Грижа за сопственото ментално и физичко здравје
• Социјална активност

Како може да се помогне?

Установено е дека некои лекови ( инхибитори на ацетилхолинестераза, NMDA антагонисти.. ) може да ја успорат прогресијата на болеста. Постои и нефармаколошка терапија ( музикотерапија, ликовна терапија, когнитивна терапија) која исто така може да биде од голема помош.
Поддршката е од основна важност за луѓето со деменција, а помошта од семејствата, пријателите и негувателите може да придонесе полесно справување со оваа состојба.

Април месец е месец посветен на примарниte имунодефициенции или уште познати и како примарни болести на имунолошкиот систем. Toa e група на пореметувања кои се карактеризираат со слаба или отсутна функција на еден или повеќе компоненти од имуниот систем. До сега преку 330 различни пореметувања со 320 дефекти на различни гени се идентификувани, а континуирано се откриваат и нови.

Имунодефициенциите се поделени во неколку групи:

1. Комбинирани дефицити на Б и Т лимфоцитите  (СЦИД –тешка комбинирана имунодефициенција)

2.  Дефицити на хуморалниот имунитет

-еден или повеќе изотипови се намалени или не функционираат

3. Други добро дефинирани имунодефицитни синдроми

4. Болести на имуна дисрегулација

5. Конгенитални дефекти на фагоцитите во нивниот број и/или функција

6. Дефицити на вродениот имунитет

7. Автоинфламаторни болести

8. Дефицит на комплемент 

            Едно од најчесто дијагностицираните имунодефициенции е токму СЦИД која е тешка комбинирана имунодефициенција. Карактеристично за овој тип на имунодефициенција е отсуство на два или три вида на специфични анитела (од вкупно пет вида на број). Најчесто отсуствуваат антителата IgG и IgA , но кај некои и IgM антителата.

Што е она  што ги издвојува овие луѓе од останатата популација?

Она од кое што најчесто страдаат луѓето со ваква состојба се:

1. Чести бактериски и вирусни инфекции.
2. Најчести инфекции се на белите дробови (пневмонии), синуси и уши.
3. Гастроинтестинални инфекции
4. Лимфаденопатија (зголемување на лимфните јазли)
5. Спленомегалија (зголемување на слезината)
6. Таложење на имуни клетки во други органи –  создавање на грануломи.
7. Кај 25 % присутна е и автоимуна болест

-Идиопатска тромбоцитопенична пурпура

-Автоимуна хемолитичка анемија

-Ревматиоиден артрит

• Поголема можност од развивање на неоплазми

-Нон-Хочкинов лимфом

-Желудочен карцином

Здраво дете во споредба со дете со ПИД (примарна имунодефициенција)

            Заради тоа што овие состојби се вродени- детето се раѓа со неа, вреди да се напомене дека најчесто симптомите и знаците на имунодефициенциите се препознаваат во раната детска возраст, иако дел од нив може да поминат и недијагностицирани во детскиот период и да се дијагностицираат многу покасно во зрелата возраст.

Постојат одредени знаци и симптоми кои можат и треба да не наведат да размислуваме на овие состојби. Едно здраво дете, со здрав имунолошки систем има 3-8 инфекции годишно, но за разлика од него, дете со ПИД (примарна имунодефициенција) во тек на една година се среќава со чести ушни инфекции (8 или повеќе), понатаму 2 сериозни инфекции кои и покрај повеќемесечна (два или повеќе месеци) антибиотска терапија е без успех, 2 пневмонии, ненапредување на бебето, апсцеси (рекурентни или длабоки), перзистентен soor на уста, потреба од интравенски антибиотици за третман на било каква инфекција, 2 длабоки инфекции и секако фаимлијарна историја за имунодефициентност.

            Бидејќи примарните имунолошки нарушувања се предизвикани од генетски промени, нема начин да ги спречиме. Но, кога вие или вашето дете имате ослабен имунолошки систем, можете да преземете чекори за спречување на инфекции

1. Практикувајте добра лична хигиена
2. Јадете здраво
3. Мијте заби редовно- барем два пати на ден
4. Бидете физички активни
5. Менаџирајте со стресот- стресот го ослабнува и онака слабиот имунолошки систем кај ПИД
6. Спијте доволно
7. Избегнувајте контакт со луѓе со настинки

            Здруженијата за примарната имунодефиција често се идентификуваат со зебрите. Ова е засновано на стара поговорка. Во медицинското училиште, многу лекари ја учат поговорката, “кога ќе слушнете копита, мислете на коњи, а не зебри” и се учат да се фокусираат на најверојатните можности кога се поставува дијагноза, а не на ретките. Сепак, понекогаш лекарите треба да бараат зебра.

Луѓето со ПИД се зебрите на медицинскиот свет.

Затоа овој месец, МИСЛИ ЗЕБРА!